Προορισμοί

Άγιος Δημήτριος: Το θρησκευτικό σύμβολο της Θεσσαλονίκης, η υπόγεια Κρύπτη και η ιστορία της

advertisement

Ο Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου, πολιούχου της Θεσσαλονίκης, αποτελεί το σημαντικότερο παλαιοχριστιανικό μνημείο της, τόσο για θρησκευτικούς, όσο και για ιστορικούς λόγους.

Το 1988 ανακηρύχθηκε Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO και συγκαταλέγεται αναμφισβήτητα στα «σύμβολα» της πόλης.

Η πεντάκλιτη βασιλική «ελληνιστικού τύπου», που ξεχωρίζει για τα πολλά ιδιαίτερα και σπάνια χαρακτηριστικά της σε σχέση με άλλους ναούς της ίδιας περιόδου, αποτελεί δημοφιλή προορισμό για τους τουρίστες αλλά και για τους κατοίκους αυτής της πόλης.

depositphotos.com

Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου: Η ιστορία του

Η παλαιοχριστιανική βασιλική κτίστηκε στον χώρο, όπου κατά τη ρωμαϊκή περίοδο υπήρχε συγκρότημα δημοσίων λουτρών. Σύμφωνα με την παράδοση στις θέρμες αυτές φυλακίστηκε και μαρτύρησε με λογχισμό ο Αγιος Δημήτριος, ο οποίος θεωρήθηκε από τη ρωμαϊκή διοίκηση υπεύθυνος για την ήττα του παλαιστή Λυαίου από το μαθητή του Δημητρίου, Νέστορα.

depositphotos.com

Στο σημείο αυτό, μετά το Διάταγμα του Μεδιολάνου περί ανεξιθρησκίας το έτος 313, κτίστηκε πάνω από τον τάφο του Αγίου ένας μικρός ναός («οικίσκος»). Σύντομα πιστοί από όλα τα μέρη του κράτους κατέφθαναν για να προσευχηθούν στον τάφο του Αγίου και να θεραπευθούν από βαριές ασθένειες.

advertisement
depositphotos.com

Μεταξύ των προσκυνητών ήταν και ο έπαρχος του Ιλλυρικού Λεόντιος, ο οποίος αφού θεραπεύθηκε και από ευγνωμοσύνη προς τον Αγιο Δημήτριο έκτισε στη θέση του «οικίσκου» στα μέσα του 5ου αιώνα (413) μεγάλη τρίκλιτη βασιλική. Η κρύπτη αποτελεί τον πυρήνα της πολύχρονης λατρείας του Αγίου όπου στις μικρές δεξαμενές έτρεχε κατά την παράδοση, το «μύρο» του που προσφερόταν στους πιστούς σε μικρά πήλινα αγγεία.

By Jean Housen – Own work, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=49099373

Ο αρχιτεκτονικός ρυθμός του ναού είναι πεντάκλιτη βασιλική με εγκάρσιο (κάθετο) κλίτος, διπλά υπερώα (γυναικωνίτες) και μακρές διπλές κιονοστοιχείες. Στην πορεία του χρόνου υπέστη δύο φορές καταστροφή, σε μεγάλο μέρος, από πυρκαγιά τον 7ο αιώνα (μεταξύ 629 και 639) και στις 5 και 6 Αυγούστου το 1917. Επίσης υπέστη πολλές καταστροφές και λεηλασίες κατά την άλωση της Θεσσαλονίκης από τους Σαρακηνούς το 904 και από τους Νορμανδούς το 1118. Το διάστημα 1493-1912 μετατράπηκε σε τζαμί από τους Τούρκους.

By Andrew Zorin, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=53960586

Η μεγάλη πυρκαγιά του 1917 μετέβαλε σχεδόν σε ερείπια τον ιστορικό Ναό και οι αναστηλωτικές εργασίες που τον αποκατέστησαν στην αρχική του μορφή διήρκησαν έως το 1948. Από τότε λειτουργεί κανονικά και αποτελεί ως μνημείο τέχνης ένα από τα πλέον υπέροχα χριστιανικά μνημεία.

By Itto Ogami, CC BY 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=54775623

Ενα «κόσμημα» γεμάτο κίονες, ψηφιδωτά και τοιχογραφίες

Η βασιλική του Αγίου Δημητρίου δεν ήταν απλώς μια εκκλησία, αλλά ένα ηρώον της δεύτερης πόλης του Βυζαντίου γεμάτη αφιερώματα, ψηφιδωτά και τοιχογραφίες. Χαρακτηρίστηκε από πολλούς «πινακοθήκη της βυζαντινής τέχνης» στην οποία περιλαμβάνονται εντοίχια ψηφιδωτά, ανάγλυφα αρχιτεκτονικά μέλη και τοιχογραφίες. Παρά την καταστροφική πυρκαγιά, σώθηκαν πολλά κιονόκρανα και ψηφιδωτά και λιγότερες τοιχογραφίες, που χρονολογούνται από τον 5ο ως τον 9ο αιώνα.

By Unknown author – http://anemourion.blogspot.bg, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=49907424

Τα περισσότερα ψηφιδωτά του Αγίου Δημητρίου αποκαλύφθηκαν στη διάρκεια επισκευών από τους Τούρκους το 1907-1908 και προκάλεσαν το διεθνές ενδιαφέρον των βυζαντινολόγων, καθώς και μερικά μετά την πυρκαγιά του 1917. Βρίσκονται στην ανατολική όψη του τοίχου που χωρίζει το νάρθηκα από τον κυρίως ναό και στους δύο μεγάλους πεσσούς του ιερού βήματος.

Στο επάνω μέρος του δυτικού τοίχου του νότιου εσωτερικού κλίτους, εικονίζεται σε βάθρο ο Αγιος Δημήτριος, όρθιος σε στάση δέησης. Από δεξιά μια γυναίκα φέρνει το παιδί της στον Αγιο, ενώ αριστερά διασώζονται τα πόδια ενός δεύτερου παιδιού. Η σκηνή παριστάνει αφιέρωση παιδιών στον Αγιο και είναι ψηφιδωτό του 5ου αιώνα.

By Meister der Demetrius-Kirche in Saloniki – The Yorck Project (2002) 10.000 Meisterwerke der Malerei (DVD-ROM), distributed by DIRECTMEDIA Publishing GmbH. ISBN: 3936122202., Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=155108

Η σημαντικότερη και παλαιότερη αγιογραφία του Αγίου βρίσκεται στο νότιο τοίχο του ναού και είναι κατεστραμμένη από μεγάλο τοξωτό άνοιγμα. Στο αριστερό της τμήμα εικονίζεται ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός έφιππος με στρατιωτική ακολουθία (685-695 και 705-711). Η τοιχογραφία αυτή ιστορικού περιεχομένου είναι του 8ου αιώνα. Οι κίονες επιστέφονται με θεοδοσιανά κιονόκρανα (προέρχονται από παλαιότερα ρωμαϊκά κτίσματα ή από τη βασιλική του 5ου αιώνα). Αποτελούνται από δύο σειρές άκανθας κι έχουν έλικες στις τέσσερις γωνίες.

Η κρύπτη και ο τόπος μαρτυρίου του Αγίου

Η υπόγεια αρχαία Κρύπτη είναι το πιο ενδιαφέρον μέρος του ναού που χρονολογείται πριν από την κατασκευή του. Επανήλθε στο φως το 1917, εξαιτίας της καταστρεπτικής πυρκαγιάς. Οι κατακόμβες αναδείχθηκαν μετά από εκτεταμένες εργασίες αναστήλωσης και συντήρησης ενώ άνοιξε τις πύλες της στο κοινό με την μορφή εκθέσεως μουσείου το 1988. Σύμφωνα με την χριστιανική παράδοση είναι το ακριβές σημείο όπου ο Αγιος φυλακίστηκε και μαρτύρησε το 303 μ.Χ.

By Pig1995z – Own work, CC BY 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=79319309

Βρίσκεται κάτω από το Αγιο Βήμα (διατηρείται το ρωμαϊκό λουτρό) και η είσοδος γίνεται με σκάλα από το ανατολικό τμήμα του νότιου κλίτους . Ο μικρός «οικίσκος» με τη διάτρητη κόγχη χτίστηκε στο χώρο του μαρτυρίου του Αγίου ενώ ο τάφος του βρισκόταν αρχικά κάτω από την Αγία Τράπεζα στο Ιερό Βήμα. Η γειτονική ημικυκλική δεξαμενή αγιάσματος με τις μαρμάρινες κολόνες, ήταν το κέντρο της μυροβλησίας του Αγίου Δημητρίου.

By Pig1995z – Own work, CC BY 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=79319295

Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ο χώρος ήταν υπό τον έλεγχο των Τούρκων και όσοι Χριστιανοί πήγαιναν να προσκυνήσουν πλήρωναν πάντοτε για να τούς επιτραπεί η προσκύνηση. Στην κρύπτη λειτουργεί μουσειακή έκθεση με δείγματα τέχνης από τη γλυπτική διακόσμηση του ναού κατά τις διάφορες φάσεις της ιστορίας του.

By Jean Housen – Own work, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=49097910
By GPierrakos – Own work, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=73188978

Εκτίθενται τμήματα του μαρμάρινου κιβωρίου που περιέκλειε τη λάρνακα του Αγίου Δημητρίου, θωράκια του 6ου-7ου αιώνα, σχέδια και πολλές φωτογραφίες του ναού.

By GPierrakos – Own work, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=73188979
By Pig1995z – Own work, CC BY 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=79319309

Το Πηγάδι του Αγιάσματος

Μπροστά στον αριστερό πεσσό του Ιερού Βήματος βρίσκεται το φρέαρ του Αγιάσματος. Το φρέαρ αυτό αποτέλεσε τον πρώτο τάφο του Αγίου Δημητρίου, διότι μέσα σ’ αυτό ερρίφθη το σώμα του Αγίου μετά τον λογχισμό του, από τους μαθητές του, για να μην καταστραφεί και εξαφανιστεί από τους ειδωλολάτρες. Αργότερα διαμορφώθηκε κατάλληλα με μεταγενέστερο μαρμάρινο κιβώριο.

Ανά τους αιώνες αναβλύζει συνεχώς αγίασμα, το οποίο αρχικά μεταφερόταν με σωλήνες – αγωγούς στις κόγχες της Κρύπτης, σε ειδικές μαρμάρινες λεκάνες, μέχρι της εμφανίσεως του μύρου. Σήμερα το αγίασμα διοχετεύεται σε ειδική μαρμάρινη κρήνη (βρύση) που υπάρχει αριστερά του φρέατος, για ευλογία και αγιασμό των ευλαβών προσκυνητών.

By Macedonian Heritage, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=18870002

Η λειψανοθήκη του Αγίου Δημητρίου

Το σκήνωμα (το λείψανο) του Αγίου Δημητρίου κατά τη βυζαντινή περίοδο φυλασσόταν σε εξαγωνική αργυρή θήκη τοποθετημένη μέσα σε ναόσχημο μαρμάρινο κιβώριο, που υψωνόταν στο μεσαίο κλίτος της εκκλησίας.

Τα λείψανα του Αγίου αφαίρεσαν οι Νορμανδοί κατά την άλωση της πόλης το 1185 και εντοπίστηκαν τελικά στο μοναστήρι του Σαν Λορέντζο ιν Κάμπο στη Βόρεια Ιταλία, απ’ όπου η κάρα και μέρος των λειψάνων του επιστράφηκαν το 1978 στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου.

By User: Bgabel at wikivoyage shared, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=22682615

Τοποθετήθηκαν σε νέα αργυρή λειψανοθήκη που φυλάσσεται μέσα σε κιβώριο, μια μαρμάρινη γλυπτή κατασκευή σε μικρογραφία ναού, που βρίσκεται στο βόρειο κλίτος του ναού. Το σύγχρονο κιβώριο κατασκευάστηκε από τον γλυπτικό οίκο Φιλιππότη της Τήνου, με βάση τα σχέδια από σωζόμενα μαρμάρινα τμήματα του παλιού κιβωρίου που φυλάσσονται στην κρύπτη του ναού.

Βιογραφικά στοιχεία για τον Άγιο Δημήτριο

Ο Άγιος Δημήτριος γεννήθηκε περί το 280-284 μ.Χ. και πέθανε το 303 ή το 305 μ.Χ. στη Θεσσαλονίκη και αποτελεί έναν από τους Μεγαλομάρτυρες της Χριστιανοσύνης. Ο Δημήτριος ήταν γόνος αριστοκρατικής οικογένειας στη Θεσσαλονίκη. Σύντομα ανελίχθηκε στις βαθμίδες του Ρωμαϊκού στρατού με αποτέλεσμα σε ηλικία 22 ετών να φέρει το βαθμό του χιλιάρχου. Ως αξιωματικός του ρωμαϊκού στρατού κάτω από τη διοίκηση του Τετράρχη (και έπειτα αυτοκράτορα) Γαλερίου Μαξιμιανού, όταν Αυτοκράτορας ήταν ο Διοκλητιανός, έγινε Χριστιανός και φυλακίστηκε στην Θεσσαλονίκη το 303, διότι αγνόησε το διάταγμα του Αυτοκράτορα Διοκλητιανού «περί αρνήσεως του χριστιανισμού». Μάλιστα λίγο νωρίτερα είχε ιδρύσει κύκλο νέων προς μελέτη της Αγίας Γραφής.

Σύμφωνα με την παράδοση, μέσα στη φυλακή ευλόγησε το μαθητή του Νέστορα “κατασφραγίσας τὸ μέτωπο αὐτοῦ διὰ τοῦ σταυροῦ”, να νικήσει τον ειδωλολάτρη παλαιστή Λυαίο “μεγέθει σώματος καὶ ρώμη τοὺς κατ΄ αὐτὸν ὑπεβάλλων”. Η νίκη του Νέστορα εξόργισε τον Αυτοκράτορα Μαξιμιανό που παρευρισκόταν στο στάδιο και έτσι ο μεν Νέστορας αποκεφαλίστηκε, ο δε Δημήτριος δολοφονήθηκε με λογχισμό στα πλευρά (“λόγχη τρωθεὶς τὴν πλευρὰν”).

Στη συνέχεια οι παρευρισκόμενοι Χριστιανοί παρέλαβαν το μαρτυρικό λείψανο και το έθαψαν. Πάνω στον τάφο το 412 ο έπαρχος του Ιλλυρικού Λεόντιος “τὴν τὲ δόξαν λαμπρός, τὴν τὲ πρὸς τὸν Χριστὸν πίστιν μάλα θερμὸς”, έκτισε Ναό “μέσον του σταδίου καὶ τοῦ δημοσίου λουτροῦ κάλλιστα διηρημένου”.

By Pig1995z – Own work, CC BY 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=79319329

Οι συγγραφείς εγκωμίων του Αγίου Δημητρίου, Ευστάθιος Θεσσαλονίκης, Γρηγόριος ο Παλαμάς και Δημήτριος Χρυσολωράς, αναφέρουν ότι το σώμα του Αγίου τάφηκε στον τόπο του μαρτυρίου, ο δε τάφος μεταβλήθηκε σε βαθύ φρέαρ που ανέβλυζε μύρο, εξ ου και η προσωνυμία του Μυροβλήτου. Στις βυζαντινές εικόνες αλλά και στη σύγχρονη αγιογραφία ο Άγιος Δημήτριος παρουσιάζεται αρκετές φορές ως καβαλάρης με κόκκινο άλογο, σε αντιδιαστολή του λευκού αλόγου του Αγίου Γεωργίου, να πατά τον άπιστο Λυαίο.

Είναι πολιούχος της Θεσσαλονίκης, όπου βρίσκεται ο ομώνυμος Ναός πάνω από τον τάφο του. Εορτάζει στις 26 Οκτωβρίου.

Πηγή ιστορικών στοιχείων: agdimitriosthes.gr, thessmemory.gr thes.gr

advertisement
Back to top button