Άλκης Αλκαίος: Και έτσι η ανάγκη έγινε ιστορία και η ιστορία έγινε σιωπή..
Το 1996 ο Θάνος Μικρούτσικος και ο Δημήτρης Μητροπάνος θα κυκλοφορήσουν το δίσκο «Στου Αιώνα την Παράγκα», ένα δίσκο σταθμό στην ελληνική δισκογραφία. Εννέα τραγούδια σε ποίηση του Άλκη Αλκαίου, τρία σε ποίηση του Κώστα Λαχά, ένα σε στίχους της Λίνας Νικολακοπούλου και ένα του Γιώργου Κακουλίδη. Στο δίσκο αυτό υπάρχει ένα ιστορικό νευρικό ζεϊμπέκικο, σε στίχους του Άλκη Αλκαίου. Πρόκειται για την περίφημη «Ρόζα».
Αρκεί να ακούσει κανείς τις πρώτες νότες του τραγουδιού για να φέρει στα αυτιά του τη φωνή του μεγάλου Δημήτρη Μητροπάνου με το Θάνο Μικρούτσικο να παίζει πιάνο. Κι όμως, η μεγάλη αυτή επιτυχία ήταν κρυμμένη και ξεχασμένη για χρόνια μέσα σε ένα συρτάρι. Μέχρι να ηχογραφηθεί και να πάρει τη θέση του στην ιστορία του ελληνικού ζεϊμπέκικου, πέρασε από σαράντα κύματα…
Είκοσι χρόνια πριν από την κυκλοφορία του τραγουδιού, το 1976, ο ποιητής Άλκης Αλκαίος είχε στείλει το ποίημά του «Η Ρόζα», στον Θάνο Μικρούτσικο για να το μελοποιήσει. Ο γνωστός συνθέτης έμενε τότε σε διαμέρισμα μιας πολυκατοικίας στην Αθήνα. Η έμπνευση δεν άργησε να του έρθει, αλλά η ώρα ήταν περασμένη και ακατάλληλη για ηχογράφηση. Για να μην ενοχλήσει τους γείτονες, πάτησε τη σουρντίνα του πιάνου (εξάρτημα που προσαρμόζεται στα έγχορδα όργανα για να «πνίγει» τον ήχο) και ξεκίνησε να ηχογραφεί το τραγούδι. Το αποτέλεσμα της ηχογράφησης δεν ήταν ότι καλύτερο. Έτσι η Ρόζα, κατά το «δειγματισμό» τραγουδιών από τον Μικρούτσικο σε διάφορους καλλιτέχνες, περνούσε μονίμως στα αζήτητα. Μεταξύ άλλων, ο Μικρούτσικος είχε παίξει τη Ρόζα και στη Χαρούλα Αλεξίου, αλλά λόγω της κακής ποιότητας του ήχου, η ερμηνεύτρια το προσπέρασε και δεν ήθελε να το ερμηνεύσει. Τα χρόνια περνούσαν και η Ρόζα έμενε ξεχασμένη σε ένα συρτάρι.
Το 1996, μόλις είχε λήξει η υπουργική θητεία του Θάνου Μικρούτσικου στο υπουργείο Πολιτισμού και ο γνωστός συνθέτης αναζητούσε ερμηνευτή για τον νέο του δίσκο. Η συνεργασία του με τον Δημήτρη Μητροπάνο αποφασίστηκε κατά τη διάρκεια μιας τιμητικής γιορτής, που είχε οργανώσει η εταιρία για την επιστροφή του Μικρούτσικου. Την εποχή εκείνη στην εταιρία εργαζόταν ο μουσικός παραγωγός Ηλίας Μπενέτος. Ο έμπειρος παραγωγός άκουσε την ξεχασμένη Ρόζα και του κέντρισε το ενδιαφέρον. Ο Μικρούτσικος είχε πειστεί πια ότι η Ρόζα δεν άρεσε και ήταν έτοιμος να πατήσει το fast forward και να την προσπεράσει, όταν ο Μπενέτος του άρπαξε το χέρι και του είπε: αυτό είναι! Ο Μητροπάνος συμφώνησε. Άλλωστε, είχε ανάγκη και μια συμφωνία με τον φίλο του τον Θάνο, μετά από ένα καυγά που είχαν ρίξει για τα πολιτικά. Η περιπέτεια του τραγουδιού όμως δε σταμάτησε εκεί.
Ο Θάνος Μικρούτσικος στην αυτοβιογραφία του «Ο Θάνος και ο Μικρούτσικος» – που επιμελήθηκε ο δημοσιογράφος και στιχουργός Οδυσσέας Ιωάννου – αφηγήθηκε τα εξής για τις ώρες της εγγραφής της «Ρόζας»: «Οι ηχογραφήσεις ξεκίνησαν το καλοκαίρι του 1996. Η “Ρόζα” μας παίδεψε πολύ στο στούντιο. Δεν μπορούσαμε να βρούμε τον τρόπο που θα έπαιζαν τα τύμπανα. Ήμασταν έξι ώρες και προσπαθούσαμε να βρούμε κάτι που θα με ικανοποιούσε. Ντράμερ ήταν ο σπουδαίος μουσικός Νίκος Καπηλίδης. Δεν ήθελα τα τυπικά χτυπήματα του ζεϊμπέκικου. Κάποια στιγμή ζητάω από τον Καπηλίδη να βγάλει το πουκάμισό του! “Σοβαρολογείτε;” με ρωτάει. “Απολύτως” του απαντάω. Βγάζει το πουκάμισο και ζητάω αν υπάρχει στο στούντιο καμιά προβιά για να φορέσει! Προβιά βέβαια δεν βρήκαμε, αλλά λέω στον Καπηλίδη να σκεφτεί ότι είναι ένας Βίκινγκ και να παίξει το κομμάτι όπως θα έπαιζε το ζεϊμπέκικο ένας Βίκινγκ. Τα κατάφερε απόλυτα», θυμάται ο Μικρούτσικος, ενώ αποκαλύπτει πως ο Μητροπάνος δεν μπορούσε επί δύο εβδομάδες να τραγουδήσει λόγω… τρακ!
Η «Ρόζα» βέβαια τελικά ηχογραφήθηκε, έγινε αμέσως επιτυχία, ο δίσκος εκείνος έγινε ένας από τους πιο ευπώλητους της δεκαετίας του ’90 και το ζεϊμπέκικο γνώρισε δεκάδες επανεκτελέσεις, καμία βέβαια στο ύψος της φωνής του Μητροπάνου.
Τρία πράγματα ακόμη: 1. Και οι τρεις συντελεστές του κομματιού, ο Αλκαίος, ο Μητροπάνος αλλά πλέον και ο Θάνος Μικρούτσικος δε ζουν πια. 2. Ο Άλκης Αλκαίος δεν αποκάλυψε ποτέ αν η Ρόζα του τραγουδιού ήταν η εμβληματική επαναστάτρια Ρόζα Λούξεμπουργκ (το πιθανότερο), η προπολεμική τραγουδίστρια του ρεμπέτικου Ρόζα Εσκενάζυ ή μία γυναίκα που μπαίνει στο κέντρο μιας απελπισμένης ερωτικής ρουλέτας. 3. Στις συναυλίες και τις ζωντανές εμφανίσεις ο Μητροπάνος, «ωραίος σαν Έλληνας», καθιέρωσε να ρίχνει μερικές στροφές από το ζεϊμπέκικό του, στη διάρκεια της ερμηνείας του.
Οι στίχοι..
Τα χείλη μου ξερά και διψασμένα
γυρεύουνε στην άσφαλτο νερό
περνάνε δίπλα μου τα τροχοφόρα
και συ μου λες μας περιμένει η μπόρα
και με τραβάς σε καμπαρέ υγρό
Βαδίζουμε μαζί στον ίδιο δρόμο
μα τα κελιά μας είναι χωριστά
σε πολιτεία μαγική γυρνάμε
δε θέλω πια να μάθω τι ζητάμε
φτάνει να μου χαρίσεις δυο φιλιά
Με παίζεις στη ρουλέτα και με χάνεις
σε ένα παραμύθι εφιαλτικό
φωνή εντόμου τώρα ειν’ η φωνή μου
φυτό αναρριχώμενο η ζωή μου
με κόβεις και με ρίχνεις στο κενό
Πώς η ανάγκη γίνεται ιστορία
πώς η ιστορία γίνεται σιωπή
τι με κοιτάζεις Ρόζα μουδιασμένο
συγχώρα με που δεν καταλαβαίνω
τι λένε τα κομπιούτερς κι οι αριθμοί
Αγάπη μου από κάρβουνο και θειάφι
πώς σ’ έχει αλλάξει έτσι ο καιρός
περνάνε πάνω μας τα τροχοφόρα
και γω μέσ’ στην ομίχλη και τη μπόρα
κοιμάμαι στο πλευρό σου νηστικός
Πώς η ανάγκη γίνεται ιστορία
πώς η ιστορία γίνεται σιωπή
τι με κοιτάζεις Ρόζα μουδιασμένο
συγχώρα με που δεν καταλαβαίνω
τι λένε τα κομπιούτερς κι οι αριθμοί
Η ερμηνεία του Δημήτρη Μητροπάνου
Ο Θάνος Μικρούτσικος γεννήθηκε στην Πάτρα. Ξεκίνησε τις μουσικές σπουδές του σε μικρή ηλικία στη Φιλαρμονική Εταιρεία Πατρών και στο Ελληνικό Ωδείο (πιάνο, θεωρία, αρμονία). Ακολούθησαν οι σπουδές και η αποφοίτησή του από το μαθηματικό τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ παράλληλα μελέτησε αρμονία, αντίστιξη, φούγκα και σύνθεση με τον καθηγητή-συνθέτη Γ.Α. Παπαϊωάννου.
Άρχισε να συνθέτει στα τέλη της δεκαετίας του 1960, αλλά επίσημα εμφανίστηκε το 1975, με το δίσκο «Πολιτικά τραγούδια». Συνέχισε την πορεία του ως στρατευμένος δημιουργός μελοποιώντας Γιάννη Ρίτσο, Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι, Μάνο Ελευθερίου, Μπέρτολτ Μπρεχτ και άλλους.
Οι δίσκοι του «Καντάτα για τη Μακρόνησο», «Φουέντε Οβεχούνα», «Τροπάρια για Φονιάδες», «Μουσική πράξη στον Μπρεχτ», είναι χαρακτηριστικοί του ριζοσπαστικού κλίματος των πρώτων μεταπολιτευτικών χρόνων.
Ειδικά η «Καντάτα για τη Μακρόνησο», έργο πρωτοποριακό για την εποχή του, όπου ο συνθέτης πειραματίζεται πάνω στην ατονική μουσική, γνώρισε διακρίσεις σε διεθνή φεστιβάλ και συνοδεύτηκε από την ερμηνεία της Μαρίας Δημητριάδη.
Στη συνέχεια, με τον δίσκο «Σταυρός Του Νότου», σε ποίηση Νίκου Καββαδία, ανοίχτηκε σε ευρύτερη τραγουδιστική θεματική, υπηρετώντας παράλληλα το θέατρο, καθώς και την ηλεκτρονική και ατονική μουσική.
Με την ίδια αγάπη πάντα για τον έμμετρο λόγο συνεχίζει να μελοποιεί Γιάννη Ρίτσο, Άλκη Αλκαίο, Κώστα Τριπολίτη, Φρανσουά Βιγιόν, Κωνσταντίνο Καβάφη και άλλους.
Ακόμα, έχει παρουσιάσει την όπερα «Ελένη» και έχει μελοποιήσει παραμύθια. Συνεργάστηκε με κορυφαίες ερμηνεύτριες όπως η Μαρία Δημητριάδη, η Χάρις Αλεξίου και η Ιταλίδα Μίλβα, αλλά και μεγάλους ερμηνευτές όπως ο Μανώλης Μητσιάς, Δημήτρης Μητροπάνος, Βασίλης Παπακωνσταντίνου, Χρήστος Θηβαίος, Γιάννης Κούτρας και πολλούς ακόμα.
Ασχολήθηκε με όλα σχεδόν τα είδη της μουσικής. Έχει γράψει όπερες, συμφωνική μουσική, μουσική δωματίου, μουσική για το θέατρο και τον κινηματογράφο, πειραματική μουσική. Παράλληλα ένα μεγάλο μέρος της δουλειάς του κινείται στο χώρο του έντεχνου ελληνικού τραγουδιού με εκατοντάδες τραγούδια σε στίχους ελλήνων και ξένων ποιητών.
Έχει ηχογραφήσει δεκάδες LP και CD συνεργαζόμενος με τις δισκογραφικές εταιρίες EMI- Classics, Blue Note, Polydor, Sony (CBS), Minos- Emi, Agora, Lyra, HMV, Legend, Legend Classics κ.α. Έχει συνεργαστεί με πολλούς Έλληνες και ξένους σκηνοθέτες γράφοντας μουσική για δεκάδες θεατρικά έργα, τα οποία έχουν παρουσιαστεί σε ολόκληρο τον κόσμο (Ελλάδα, Βέλγιο, Γαλλία, Αγγλία, Ιταλία, Η.Π.Α., Ελβετία, Γερμανία, Ρουμανία, Αυστραλία κ.α.).
Επίσης, έχει σκηνοθετήσει τρία έργα στο χώρο του μουσικού θεάτρου. Έχει λάβει αξιοπρεπή αναγνώριση του έργου του στο εξωτερικό. Κατά τη διάρκεια της καριέρας του έχει δώσει εκατοντάδες συναυλίες στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Έχει συμμετάσχει ή έχουν παιχτεί έργα του σε πολλά διεθνή φεστιβάλ μουσικής (Λονδίνο, Γλασκόβη, Εδιμβούργο, Παρίσι, Λίλλη, Λυών, Ρενς, Μονπελλιέ, Βρυξέλλες, Λιέγη, Γενεύη, Λοζάννη, Βαρκελώνη, Μαδρίτη, Βερόνα, Φλωρεντία, Βερολίνο, Δρέσδη, Λειψία, Βιέννη, Κωνσταντινούπολη, Βουδαπέστη, Βουκουρέστι, Κωστάντζα, Νόργουιτς, Λουϊζιάνα, Σικάγο, Χονγκ Κόνγκ, Μπουρζ, Μιλάνο, Λισσαβόνα, Άγκυρα, Μοντεβίδεο, Μπουένος Άιρες, Σάο Πάολο, Κάιρο κ.α.)
Στη διάρκεια της καριέρας του κατόρθωσε να ελευθερώσει τη μορφή του ελληνικού τραγουδιού, προσθέτοντας στοιχεία από την νεοτεριστική και κλασσικιστική δυτικοευρωπαϊκή παράδοση, ενώ πειραματίστηκε με την μίξη τονικών και ατονικών στοιχείων και τη μορφική παραλλαγή.
Το 2002 τιμήθηκε για τη μουσική του στο θέατρο με το βραβείο «Δημήτρης Μητρόπουλος» από το Κέντρο Μελέτης και Έρευνας του Ελληνικού Θεάτρου (Θεατρικό Μουσείο).
