Ένα νησί, ένα αρχαίο βελανιδόδασος και μια γυναίκα με τόλμη

Από την Καλιφόρνια στην Τζια…

Πριν από 32 χρόνια μια Αμερικανίδα φοιτήτρια, ήρθε για διακοπές στην Ελλάδα και δεν έφυγε ποτέ. Από τη Μύκονο έφτασε στην Αθήνα, άνοιξε το εστιατόριο «Blue Velvet» στου Ψυρρή (1989) και χρόνια αργότερα εγκαταστάθηκε στην Τζια. «Τότε, όταν είδα τις τεράστιες βελανιδιές του νησιού, θυμήθηκα ένα πάθος που είχα ξεχάσει τελείως. Από όταν ήμουν 12 ετών καθόμουν κάτω από δύο μεγάλες βελανιδιές στη Καλιφόρνια και έμαθα πώς ξεπικρίζεται το βελανίδι», λέει η Μάρσι Μάγιερ που με το θάρρος της και την αποφασιστικότητα της, έβαλε στοίχημα να μετατρέψει τα βελανίδια της Κέας, σε πηγή πλούτου και να αποδείξει σε όλους ότι: «Ένας καρπός μπορεί να φέρει την άνοιξη!».

Η Τζιά (Κέα) είναι το μοναδικό νησί των Κυκλάδων που φιλοξενεί εκτεταμένο δάσος βελανιδιάς. Πλάι του, στην κατάφυτη περιοχή της Φλέας, κοντά στο ξωκλήσι του Αγίου Γρηγορίου βρίσκεται ο αγροτουριστικός ξενώνας «Το Κόκκινο Τρακτέρ». Πρόκειται για το δημιούργημα της Μάρσι και του Έλληνα συζύγου της, Κωστή Μαρούλη. Σ’ ένα κτήμα 30 στρεμμάτων, πλαισιωμένο από ελαιόδεντρα και αμπελώνες, αποφάσισαν να ριζώσουν το όραμα τους αλλά και την αγάπη τους για την φύση. «Το κτήμα ανήκει στην οικογένεια μας από το 1880. Μέχρι τη δεκαετία του ’50 ήταν παραγωγικό. Στη συνέχεια παρέμεινε τόπος διακοπών έως το 1997 που εγκαταστάθηκα μόνιμα στη Τζια», λέει ο Κωστής. Το κτήμα περιλαμβάνει το αρχικό σπίτι, μια μονάδα αγροτουρισμού, έναν ξενώνα 7 δωμάτιων, τον αμπελώνα και τον ελαιώνα. «Έχουμε μετατρέψει μια παλιά αποθήκη σε επαγγελματική κουζίνα. Εκεί εδρεύει η πρωτοβουλία OAKMEAL όπου κατασκευάζω τα προϊόντα από αλεύρι βελανιδιού. Στόχος μας είναι να χρησιμοποιούμε την πρώτη ύλη που υπάρχει άφθονη γύρω μας», συμπληρώνει η Μάρσι. Στο κτήμα λειτουργεί επίσης και ένα κατάστημα με τα προϊόντα τους.

Διαμονή

Το «Κόκκινο Τρακτέρ» διαθέτει 4 ανεξάρτητους ξενώνες εναρμονισμένους με το περιβάλλον και σχεδιασμένους για άνεση και φιλοξενία. Ο κάθε ξενώνας διαθέτει τζάκι, πατάρι με διπλό στρώμα ύπνου, χώρο φαγητού και εξοπλισμένη κουζίνα. Οι ξενώνες είναι διαμορφωμένοι με τέτοιο τρόπο ώστε να ενοικιάζονται ανά χώρο ή ανά κατοικία, ανάλογα με τις ανάγκες των επισκεπτών. Είναι ανοιχτά όλο το χρόνο.

Ένα Red Tractor Μοντέλο του 1947

«Μαζί με το ακίνητο, κληρονόμησα κι ένα κόκκινο τρακτέρ του 1947. Το είχε παραχωρήσει η κυβέρνηση των ΗΠΑ στην Κέα, μέσω του Σχεδίου Μάρσαλ για την ανοικοδόμηση της μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Σήμερα εξακολουθεί να μας βοηθάει την εποχή της συγκομιδής», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Κωστής Μαρούλης.

Εθελοντές από όλο τον κόσμο

«Το κόκκινο Τρακτέρ» έχει αναπτύξει ένα ισχυρό πρόγραμμα εθελοντισμού μέσα από διαδικτυακές πλατφόρμες. Το 70% των επισκεπτών τους είναι από ευρωπαϊκές χώρες. Οι εθελοντές λαμβάνουν δωρεάν διαμονή και σίτιση για τις αγροτικές εργασίες (5-6 ώρες/ημέρα) που προσφέρουν στο αγρόκτημα. Στις εργασίες αυτές περιλαμβάνεται, το κλάδεμα, η συντήρηση του αμπελώνα, η κηπουρική, η συγκομιδή. Επίσης μαθαίνουν πώς φτιάχνεται το κρασί, να καλλιεργούν βιολογικά λαχανικά και γενικά να ασχολούνται με όλα τα είδη των γεωργικών εργασιών. «Δουλεύουμε με εθελοντές, κυρίως το φθινόπωρο όταν γίνονται τα φυτέματα, η συλλογή και επεξεργασία των βελανιδιών. Τα πρώτα χρόνια είχαμε μεγάλη προσέλευση από το γενικό δίκτυο  wwoof που συμπεριλάμβανε και την Ελλάδα. Από τότε που το ελληνικό τμήμα έγινε αυτόνομο ως wwoofgreece, έχουμε λιγότερους επισκέπτες από εκεί διότι απαιτείται διπλή συνδρομή από τους εθελοντές», τονίζει η Μάρσι.

Καπνιστή κέτσαπ από καρπούζι

«Παράγουμε βιολογικό κρασί και βιολογικό λάδι. Και ανάλογα με το τι παράγει ο κήπος φτιάχνουμε μαρμελάδες, τουρσιά κλπ.. Γενικά προσαρμόζουμε στα γούστα μας, συνταγές από διάφορα μέρη του κόσμου. Πρόσφατα φτιάξαμε και μια καπνιστή κέτσαπ από καρπούζι. Όλα μας τα προϊόντα πωλούνται στην τοπική αγορά. Εκτός της Τζιας, προωθούμε τα μπισκότα από αλεύρι βελανιδιού που παρασκευάζονται στο κτήμα. Τα βελανιδιά συλλέγονται τον Οκτώβρη και τα επεξεργαζόμαστε για να γίνουν αλεύρι. Τα μπισκότα από αλεύρι βελανιδιού έχουν αρχίσει και εξάγονται και στο εξωτερικό», εξηγεί η ίδια.

Άλλες δραστηριότητες

«Συνεργαζόμαστε με άτομα και οργανώσεις που κάνουν σεμινάρια όπως θεραπεία χρώματος, ύφανση, ποδήλατο βουνού κ.α.. Πολλοί σύλλογοι μας επιλέγουν για να τρέξουν τα προγράμματα ή τα σεμινάρια τους. Επίσης προσφέρουμε περιηγήσεις στην Καρθαία, με ιδιαίτερη έμφαση στην βοτανολογία και την αρχαιολογία στους αρχαίους ναούς. Ο Κωστής πραγματοποιεί εκδρομές με την «Σουλτάνα» την παραδοσιακή ξύλινη βάρκα από τη Μυτιλήνη», ενημερώνει η Μάγιερ.

Το ξεχασμένο δάσος της βελανιδιάς

Μέχρι τη δεκαετία του ’60 το βαλανίδι χρησίμευε στη βυρσοδεψία και η βαλανιδιά αποτελούσε για τους κατοίκους της Κέας μια σημαντική πηγή εισοδήματος. Κατά τους μήνες Σεπτέμβριο και Οκτώβριο μάζευαν την βελανιδόκουπα, που ονομαζόταν «χαμάδα». Χιλιάδες τόνοι κάθε πωλούνταν κάθε χρόνο στα διάφορα βυρσοδεψεία (Σάμου, Μυτιλήνης κ.ά.), μέχρι που το βαλανίδι αντικαταστάθηκε στην επεξεργασία των δερμάτων από άλλες χημικές ουσίες. Έτσι σταμάτησε το μάζεμά του καρπού της βελανιδιάς, αλλά και η βυρσοδεψία στην Ελλάδα εγκαταλείφθηκε. Το άλλοτε πολύτιμο δέντρο υπέστη κυριολεκτικά διωγμό από την υλοτόμηση ή την πολεοδόμηση περιοχών για να φτάσουμε στη σημερινή κύρια ιδιότητά του, ως καυσόξυλα. «Ελπίζουμε ότι η πρωτοβουλία για την αξιοποίηση της βελανιδιάς θα αναδείξει την μοναδική ταυτότητα του νησιού με πολλαπλά οφέλη (περιηγητικός τουρισμός κλπ) αλλά θα συμβάλλει στη διατήρηση του φυσικού τοπίου δίνοντας αξία στα ίδια τα δέντρα και κίνητρα στους αγρότες που έχουν εκτάσεις με βελανιδιές. Σήμερα έχει απομείνει μόνο το βυρσοδεψείο του Μερινόπουλου στην Άμφισσα», λέει η Μάγιερ.

«Είμαι περήφανη που είμαι Ελληνίδα.»

Ο πειρασμός να μιλήσουμε με την περιβαλλοντική ακτιβίστρια, αγρότισσα και επιχειρηματία Μάρσι Mάγιερ ήταν μεγάλος. Και τελικά υποκύψαμε! Μας εξηγεί πώς κατάφεραν να δημιουργήσουν ένα τέτοιο επιτυχημένο γεωργικό-αγροτουριστικό πρόγραμμα και πως η ίδια επηρέασε θετικά μια ολόκληρη κοινωνία.

Μας λέει επίσης:

• Δεν φτάνει να λες στους ανθρώπους ότι δεν πρέπει να καταστρέψουν τη φύση, πρέπει να πεις ότι θα υπάρξει και κέρδος από αυτό.
• Ήρθε η ώρα να κοιτάξουμε αυτά που έχουμε και όχι αυτά που µας λείπουν. Και έχουμε αρκετά. Πολύ περισσότερα από άλλες χώρες!
• Όλοι θέλουμε την ανάπτυξη αλλά αν είσαι σε λάθος δρόμο, πρόοδος και ανάπτυξη σημαίνει να κάνεις μεταβολή και να γυρίσεις πίσω αναζητώντας τον σωστό δρόμο.
• Πήρα την ελληνική υπηκοότητα μετά από μια διαδικασία που κράτησε 19 χρόνια. Πραγματικά λατρεύω αυτή τη χώρα και είμαι περήφανη που είμαι Ελληνίδα. Η χώρα χρειάζεται ενεργούς ανθρώπους με καινοτόμες ιδέες προκειμένου να υπάρξει ένα καλύτερο και ευφυέστερο μέλλον.
• Το 2006, λάβαμε μια επιχορήγηση μέσω του Προγράμματος Αγροτουρισμού Leader + για την αειφόρο ανάπτυξη της υπαίθρου για τα νησιά των Κυκλάδων. Ξεκινήσαμε την κατασκευή ξενώνα μας το Νοέμβριο του 2006 και ανοίξαμε τον Ιούνιο του 2008.

Τέλος της ζητήσαμε να μας πει «τα μελλοντικά της σχέδια» και απαντά: «Να επεκτείνουμε κι άλλο την τουριστική μας σαιζόν. Ήδη έχουμε καταφέρει να έχουμε επισκέπτες και τον Νοέμβριο. Να στείλουμε τα κουλουράκια από βελανίδι σε όλο τον κόσμο! Και να συσκευάσουμε σύντομα και το αλεύρι βελανιδιού».

Τρώγονται τα βελανίδια;

Δεν ξέρω τι θα σκεφτόσασταν εσείς αν διαβάζατε πάνω σε μια συσκευασία, «Μπισκότα από Βελανίδια» εμένα πάντως η πρώτη μου σκέψη ήταν, «μα καλά, τρώγονται τα βελανίδια;». Μια Καλιφορνέζα έρχεται σήμερα να μας υπενθυμίσει, ότι όχι μόνο τρώγονται αλλά είναι πεντανόστιμα και πολύ θρεπτικά!

 Η Μάρσι Μάγιερ, εμπνεύστρια του εγχειρήματος, αποφάσισε να εκμεταλλευτεί εμπορικά, τα βελανίδια της Τζιας. Με μια μέθοδο που ξεπικρίζει το βελανίδι, χωρίς τη σπατάλη νερού, άνοιξε τον δρόμο για την παρασκευή προϊόντων όπως: πρωτεϊνούχο αλεύρι, μπισκότα, ζυμαρικά, μπάρες ενέργειας, πλούσια σε πρωτεΐνες, ποτάσιο, μαγνήσιο, ασβέστιο χωρίς γλουτένη και βιταμίνη Β6. «Το πάθος μου για τα βελανίδια ξεκινάει από την παιδική μου ηλικία. Όταν έμαθα από τις φυλές των αυτοχθόνων ινδιάνων τη σημαντικότητα του βελανιδιού. Ο καρπός αποτελούσε την βασική τροφή για τους ίδιους», λέει η Μάρσι, η οποία μεγάλωσε σε μια περιοχή γεμάτη βελανιδιές στη Βόρεια Καλιφόρνια.

Το βελανίδι και οι εξαγωγές του

Η Τουρκία εξάγει τα καπάκια από βελανίδια στη Γερμανία. Τους αποφλοιωμένους καρπούς στη Γαλλία και την Ισπανία ως ζωοτροφές για την εκτροφή γουρουνιών. Εκεί παράγεται το διάσημο iberian ham. Στην Κορέα το βελανίδι αποτελεί μέρος της εθνικής τους κουζίνας. Στην Αμερική και την Αγγλία μπορεί κάποιος να βρει το αλεύρι τους, σε κορεατικά σούπερ μάρκετ, σε καταστήματα υγιεινής διατροφής και στο διαδίκτυο. Στην Ελλάδα, σχετικά πρόσφατη έρευνα του Ινστιτούτου Βιολογικών Ερευνών και Βιοτεχνολογίας, σε συνεργασία με την εταιρεία καλλυντικών Κορρέ, διαπίστωσε πως η ουσία κερσετίνη, που βρίσκεται κρυμμένη στο βελανίδι, επεμβαίνει καταλυτικά στη διαδικασία γήρανσης των κυττάρων, δημιουργώντας επανάσταση στις κρέμες αντιγήρανσης.

Πρωτοβουλία «Χαμάδα»

Στην Τζιά η λέξη «Χαμάδα» χρησιμοποιούνταν για τον βελανιδόκαρπο. Τους ώριμους εκείνους καρπούς που μάζευαν στα τέλη του καλοκαιριού. Η πρωτοβουλία «Χαμάδα» στην οποία πρωτοστατεί, η Μάρσι Μαγιερ, δημιουργήθηκε για να συνδράμει στη διατήρηση των δέντρων και στη αποκατάσταση του βελανιδιού σαν μοναδικό στοιχείο της τζιώτικης υπαίθρου και οικονομίας. Κάθε χρόνο, λοιπόν, ντόπιες οικογένειες και εθελοντές εντός κι εκτός νησιού, οργανώνουν, συλλέγουν και αποθηκεύουν βελανίδια. H συγκομιδή γίνεται με ραβδισμό και δίχτυα όπως και της ελιάς. Με 20 οικογένειες, κατάφερε να εξασφαλίσει, παραγγελία 12 τόνων βελανιδιών από εργαστήρια βυρσοδεψίας στη Γερμανία. Η απονομή των κερδών μοιράστηκε στις οικογένειες που συμμετείχαν. Τα βελανίδια απέσπασαν τιμή 0,48 ευρώ το κιλό και διπλασιάστηκε η παραγγελία για το επόμενο έτος. Επίσης κάθε χρόνο διοργανώνονται σεμινάρια για την παραγωγική διαδικασία και τοπικές γιορτές με θέμα το βελανίδι.

Αποφλοιωτήρας βελανιδιού

Για την αγορά της μηχανής αποφλοίωσης και του ξηραντηρίου χρησιμοποιήσανε την ψηφιακή πλατφόρμα χρηματοδότησης ιδεών (kickstarter.com). Στη συγκεκριμένη πλατφόρμα παρουσιάζονται διάφορα projects στο διαδικτυακό κοινό, κι έπειτα όποιος επιθυμεί χρηματοδοτεί την προσπάθεια. Μετά αυτόν τον πρωτότυπο τρόπο χρηματοδότησης η Μ. Μάγιερ κατάφερε να συγκεντρώσει 7.560 και να αγοράσει τα δύο αυτά μηχανήματα που θα τις έλυναν τα χέρια. «Το βελανίδι είναι δύσκολο να το επεξεργαστείς, γι’ αυτό και ήταν απαραίτητο να αποκτήσουμε έναν αποφλοιωτήρα βαλανιδιού καθώς και ένα ηλιακό ξηραντήριο μήκους 25 μ.», αναφέρει η ίδια.

Πρωτότυπη συσκευασία

Εκτός από την υπέροχη γεύση, τα μπισκότα της Μάρσι Μάγιερ από αλεύρι βελανιδιού, έχουν και μια υπέροχη συσκευασία που τους δίνει τη δυνατότητα να σταθούν επάξια δίπλα σε άλλα. Η συσκευασία των μπισκότων που δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από άλλες που κυκλοφορούν στο εμπόριο δηλώνει με «περηφάνια» την προέλευσή τους, το βελανίδι από τη Τζια. Επίσης τα μπισκότα έχουν βραβευτεί για τη καινοτομία τους με το Χρυσό βραβείο Καινοτομίας στο φεστιβάλ «Ελλάδα Γιορτή Γεύσεις».

«Από το βελανίδι δεν πετάς τίποτα»

Η Μάρσι Μάγιερ έχει ήδη καταφέρει πάρα πολλά σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, δείχνοντάς μας έμπρακτα, ότι όποιος θέλει μπορεί! Παρόλα αυτά η ίδια μας υποστηρίζει ότι η προσπάθεια βρίσκεται ακόμα στην αρχή…μετά από 16 χρόνια έρευνας και πειραματισμού κατάφερε να φτιάξει με σχετικά χαμηλό κόστος μιας μικρή παραγωγική γραμμής για την επεξεργασία του βελανιδιού. Μιλήσαμε μαζί της και μεταξύ άλλων μας λέει:

• Το βελανίδι είναι ένας καρπός από τον οποίο δεν πετάς τίποτα.
• Η βελανιδιά είναι αυτοφυής σε πολλά μέρη του πλανήτη. Σε αντίθεση δηλαδή με τις  καλλιέργειες που απαιτούν κοπιώδη κατεργασία του εδάφους, πολυέξοδες φυτεύσεις και καλλιεργητικές φροντίδες,  η βελανιδιά είναι προϊόν που μας δίνει η φύση άφθονα και ελεύθερα.
• Το αλεύρι βαλανιδιού μπορεί να αντικαταστήσει το κανονικό αλεύρι σε ποσοστό μέχρι 30%.
• Εξίσου σημαντικό είναι ότι το βελανίδι δίνει μια νέα ταυτότητα στο νησί. Δεν είναι τυχαίο ότι το φύλλο της δρυός είναι στο νέο λογότυπο του Δήμου.
• Η ανταπόκριση του κόσμου ήταν και είναι πολύ θετική. Παρόλα αυτά η νέα φορολόγηση ΦΠΑ, ενός ήδη σχετικά ακριβού προϊόντος και η οικονομική κρίση μας δημιουργούν αρκετά ερωτηματικά. Αυτός είναι ένας λόγος που στρεφόμαστε στις αγορές του εξωτερικού.