Η «Μαρκίζα» του Μάνου Ελευθερίου. Η άγνωστη ιστορία και ο τόπος ενός υπέροχου τραγουδιού
Για ποια Μαρκίζα έγραψε ο Μάνος Ελευθερίου το περίφημο τραγούδι κι όσα μυστικά δεν ειπώθηκαν ποτέ από τον ήρωα του…
«Χρόνια μετά και κάτω απ΄την Μαρκίζα»
Σίγουρα το έχετε σιγοτραγουδήσει, σας έχει έρθει στα χείλη ασυναίσθητα κάποια δειλινά βροχερά «όταν θυμόμαστε αυτούς που λείπουν» (όπως θα έλεγε ο Βακαλόπουλος) και κάποιοι (ή ίσως όλοι;) έχετε ταυτιστεί για μια μικρή στιγμή με τον στίχο «εσύ όπου κι αν πας, σ’ όποιο ταξίδι, σε λάθος στάση θα κατεβείς».
Το αριστούργημα του Μάνου Ελευθερίου και του Γιάννη Σπανού γίνεται σαράντα ετών και ανασαίνει τα εφηβικά του μυστικά στα αυτιά όσων είναι πρόθυμοι να ακούσουν. Τα μυστικά που δεν ειπώθηκαν ποτέ από τον ήρωα του τραγουδιού «που ήξερε όσα η καταιγίδα» αλλά παρέμεινε πεισματικά σιωπηλός.
Η αφήγηση είναι αριστουργηματική, η αμηχανία των χωρισμών φυλακισμένη σε μία θολή στιγμιαία φωτογραφία. Ο τελεσίδικος ήχος της βροχής που ρέει επάνω στην μαρκίζα χωρίς να ψελλίζει, μια λέξη έστω, παρηγορητική.
Η Μαρκίζα όμως ανακόπτει την ορμή των αναμνήσεων, την τιθασεύει και προφυλάσσει την γυναίκα από τη συνθλιπτική τους δύναμη.
Εκείνος που κουβαλά μέσα του την σοφία των κεραυνών δεν μπορεί να αγαπήσει.
Εκτίει την βαριά ποινή του σε ένα κόσμο χωρίς ορίζοντα, με μόνη θέα το τοπίο της βροχής.
Η Βίκυ Μοσχολιού ζωντανεύει τις εικόνες του Ελευθερίου με μία ερμηνεία που για χάρη της θα άξιζε να γραφτεί ένα βιβλίο. Ευαίσθητη, υπέροχα λυρική, νομίζεις ότι την αντικρίζεις να τρέχει βιαστικά για να προφυλαχτεί από την νεροποντή και να αφεθεί εκτεθειμένη στα λαγωνικά του παρελθόντος .
Η περίφημη Μαρκίζα που αναφέρει το τραγούδι ανήκει, σύμφωνα με μαρτυρία του ίδιου του ποιητή, στο πάλαι ποτέ Ξενοδοχείο Παλλάδιον (πανέμορφο δημιούργημα του αρχιτέκτονα Παναγιώτη Ζίζηλα το 1915 ) και μετέπειτα στο Μetropolis που στεγαζόταν εκεί, Πανεπιστημίου 54 και Εμμανουήλ Μπενάκη γωνία.
Είχαμε όλοι την τύχη ο Μάνος Ελευθερίου να σπεύσει εκεί για να μην βραχεί και να γράψει, μετά από γερή οινοποσία ένα από τα σημαντικότερα ελληνικά τραγούδια.
Συγκεκριμένα ανέφερε στην εφημερίδα «Τα Νέα»:
«Ένα απόγευμα, που είχα πιει λίγο παραπάνω -για να μην πω ότι ήμουν εντελώς μεθυσμένος- κάθισα κι έγραψα! Εκείνη την εποχή διάβαζα ένα μυθιστόρημα του Γιάγκου Πιερίδη. Αφορούσε ένα ζευγάρι που είχε χωρίσει και συναντήθηκε, μετά από χρόνια, κάτω από μία μαρκίζα μία βροχερή μέρα και σχεδόν δεν θυμούνταν ο ένας τον άλλο! Είχα κι εγώ μια εμπειρία: Βροχή κι εγώ στην Πανεπιστημίου βρεγμένος μέχρι το κόκκαλο, τρέχω κάτω απ’ τη μαρκίζα του ξενοδοχείου “Μετρόπολις”, στη γωνία Πανεπιστημίου και Μπενάκη και κοιτάζω τη βροχή. Η ανάμνηση αυτής της σκηνής συνδέθηκε με τη σκηνή του τραγουδιού».
Ό,τι από σένα τώρα έχει μείνει
σε μια φωτογραφία της στιγμής
είναι αυτό που δεν τολμούν τα χείλη
σ’ εκείνο το τοπίο της βροχής.
Όλα μου λεν πως έχεις κιόλας φύγει
κι ας λάμπει η ξενοιασιά της εκδρομής.
Εσύ όπου να πας, σ’ όποιο ταξίδι,
σε λάθος στάση θα κατεβείς.
Χρόνια μετά και κάτω απ’ τη μαρκίζα
σε βρήκα που `ρθες για να μη βραχείς,
ίδια η βροχή τα μάτια σου τα γκρίζα
μα τίποτα, όπως πάντα, δε θα πεις.
Μονάχα εγώ ρωτώ χωρίς ελπίδα
πού μένεις, πού κοιμάσαι και πώς ζεις,
κι εσύ που ξέρεις όσα η καταιγίδα
δεν έχεις κάτι για να μου πεις.
Ο σπουδαίος Έλληνας ποιητής, στιχουργός και πεζογράφος Μάνος Ελευθερίου έχει γράψει ποιητικές συλλογές, διηγήματα, μία νουβέλα, δύο μυθιστορήματα και περισσότερα από 400 τραγούδια. Παράλληλα έχει εργαστεί ως αρθρογράφος, επιμελητής εκδόσεων, εικονογράφος και ραδιοφωνικός παραγωγός.
Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Ερμούπολη της Σύρου. Ο πατέρας του ήταν ναυτικός. Σε ηλικία 14 ετών έρχεται με την οικογένειά του από την Σύρο στην Αθήνα και τα πρώτα επτά χρόνια κατοικούν στο Χαλάνδρι. Το 1960 μετακομίζουν οικογενειακώς στο Νέο Ψυχικό. Το 1955 γνωρίζεται με τον Άγγελο Τερζάκη ο οποίος τον ωθεί να παρακολουθήσει μαθήματα στη δραματική σχολή του Εθνικού Θεάτρου ως ακροατής. Το 1956 γράφεται στο τμήμα θεάτρου της Σχολής Σταυράκου με καθηγητές τον Χρήστο Βαχλιώτη, Γιώργο Θεοδοσιάδη και Γρηγόρη Γρηγορίου.
Τα πρώτα του ποιήματα και θεατρικά έργα τα έγραψε το 1960 στα Ιωάννινα όπου βρέθηκε για να υπηρετήσει την στρατιωτική του θητεία. Το 1962 σε ηλικία μόλις 24 ετών δημοσίευσε την πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο «Συνοικισμός», με δικά του χρήματα αλλά δεν είχε την αναμενόμενη επιτυχία.
Την ίδια εποχή στα Ιωάννινα έγραψε τους πρώτους στίχους, ανάμεσα στους οποίους ήταν και «Το τρένο φεύγει στις 8:00» που αργότερα μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης. Τον Οκτώβριο του 1963 ξεκινά να εργάζεται στο «Reader’s Digest» όπου και παρέμεινε για τα επόμενα δεκαέξι χρόνια. Στο μεταξύ κυκλοφορούν τα δύο πρώτα του βιβλία με διηγήματα, Το διευθυντήριο (1964) και Η σφαγή (1965) για τα οποία γράφτηκαν εξαιρετικές κριτικές.
Το 1964 ο Μάνος Ελευθερίου παρουσιάζεται στην ελληνική δισκογραφία. Συνεργάστηκε με τον συνθέτη Χρήστο Λεοντή καθώς και τον Μίκη Θεοδωράκη (1967) με τον οποίο η συνεργασία διακόπηκε λόγω της Δικτατορίας. Τα τραγούδια πρωτοκυκλοφόρησαν το 1970 στο Παρίσι.
Ο Μάνος Ελευθερίου συνεργάστηκε με τον Δήμο Μούτση (Άγιος Φεβρουάριος, 1971) και με τον Γιάννη Μαρκόπουλο στον δίσκο Θητεία του οποίου η ηχογράφηση άρχισε το Νοέμβριο του 1973, διακόπηκε από τα γεγονότα του Πολυτεχνείου και τελικά κυκλοφόρησε το 1974 με την Μεταπολίτευση.
Ο Μάνος Ελευθερίου είχε κατά καιρούς συνεργαστεί σχεδόν με όλους τους Έλληνες συνθέτες, όπως με τον συνθέτη Σταύρο Κουγιουμτζή και τον τραγουδιστή Γιώργο Νταλάρα καθώς και με το Θανάση Γκαϊφύλλια στην Ατέλειωτη Εκδρομή (1975), τον Μάνο Χατζιδάκι, τον Γιάννη Σπανό, τον Γιώργο Ζαμπέτα, τον Σταμάτη Κραουνάκη, τον Λουκιανό Κηλαηδόνη, τον Γιώργο Χατζηνάσιο, τον Αντώνη Βαρδή και πολλούς άλλους.
Παράλληλα έγραφε και εικονογραφούσε παραμύθια ενώ επιμελήθηκε την έκδοση λευκωμάτων με θέμα την Σύρο: Ενθύμιον Σύρας, Θέατρο στην Ερμούπολη κ.α.
Τη δεκαετία του ‘90 αρθρογραφούσε και συγχρόνως έκανε ραδιοφωνικές εκπομπές στον Αθήνα 9,84 και στο Δεύτερο Πρόγραμμα.
Το 1994 κυκλοφόρησε η πρώτη του νουβέλα με τίτλο «Το άγγιγμα του χρόνου». Το 2004 δημοσίευσε το πρώτο του μυθιστόρημα «Ο Καιρός των Χρυσανθέμων» που τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας 2005. Το 2013 ο Μάνος Ελευθερίου, βραβεύθηκε για την συνολική προσφορά του από την Ακαδημία Αθηνών.
Ο Μάνος Ελευθερίου έφυγε από αυτή τη ζωή σε ηλικία 80 ετών από ανακοπή καρδιάς.
