Ένας υπέροχος ναός και μια άγνωστη ιστορία που έδωσε την έμπνευση στον Θάνο Λειβαδίτη να γράψει τους “Ιερόσυλους”.

Στο όνομα του Χριστού Ελκομένου είναι αφιερωμένος ο μητροπολιτικός ναός της πόλης της Μονεμβασιάς, ο οποίος δεσπόζει στην κεντρική πλατεία της καστρο-πολιτείας. Η παράδοση συσχετίζει τον ναό με τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Β´ Παλαιολόγο. Σε πολυτελές, εξάλλου, χρυσόβουλο του 1301, που βρίσκεται σήμερα στο Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας, και αναφέρεται στη Μητρόπολη της Μονεμβασίας, ο Ανδρόνικος Β´ Παλαιολόγος εικονίζεται να προσφέρει το αυτοκρατορικό έγγραφο στον Χριστό, ως προστάτη πιθανώς της πόλης.

Ωστόσο, ο ναός είναι σίγουρα παλαιότερος. Σύμφωνα άλλωστε με μαρτυρία του Νικήτα Χωνιάτη (12ος αι.), γνωρίζουμε πως ο αυτοκράτορας Ισαάκιος Β΄ Άγγελος (1185-1195) αφαίρεσε από τον ναό την εικόνα του Ελκομένου Χριστού και τη μετέφερε στη μονή του Ανάπλου, κοντά στην Κωνσταντινούπολη.

Ο ναός ανήκει στον τύπο τής τρίκλιτης βασιλικής με τρούλο ενώ η αρχιτεκτονική μορφή που έχει σήμερα προήλθε από μετασκευές σε διαφορετικές εποχές.

Ο σημερινός εσωτερικός διάκοσμος του ναού ανήκει στη Μεταβυζαντινή περίοδο και χρονολογείται στον 17ο-18ο αιώνα. Τα μαρμάρινα γλυπτά που σώζονται γύρω από το μνημείο ή εντοιχισμένα σε αυτό χρονολογούνται στους παλαιοχριστιανικούς και βυζαντινούς χρόνους.

Το σημερινό μαρμάρινο τέμπλο κατασκευάσθηκε το 1901 και αντικατέστησε ένα παλαιότερο ξυλόγλυπτο, που είναι πλέον τοποθετημένο στον ναό της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας.

Στον ναό φυλάσσεται η εξαίρετη εικόνα της Σταύρωσης, από τις σημαντικότερες και μεγαλύτερες της Παλαιολόγειας περιόδου. Μια εικόνα που κλάπηκε στις αρχές του 1979 και αφού εντοπίστηκε κομμένη σε κομμάτια συντηρήθηκε και παρέμενε στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών. Το μοναδικό αυτό έργο του β’ μισού του 14ου αιώνα επέστρεψε τελικά μετά από 32 χρόνια στο ναό και τοποθετήθηκε στο παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννου.

Είναι χαρακτηριστικό ότι τα μέτρα ασφάλειας που λήφθηκαν για την κατασκευή του κουβούκλιου φύλαξης της εικόνας ξεπέρασαν τις 200.000 ευρώ. Έχει δημιουργηθεί μια ειδικά σχεδιασμένη προθήκη με διπλό τζάμι και ένα ειδικό σύστημα εποπτείας με κάμερες, όπου η εικόνα «σαρώνεται» κάθε δύο δευτερόλεπτα για να μην μπορεί να αντικατασταθεί με αντίγραφό της.

Το χρονικό της κλοπής

Ελάχιστοι γνωρίζουν το πολύμηνο θρίλερ που διαδραματίστηκε μεταξύ 1979 και 1980 για τον εντοπισμό της εικόνας, αλλά και το ότι στην συγκεκριμένη αρπαγή είχε βασισθεί το επιτυχημένο σίριαλ της κρατικής τηλεόρασης «Ιερόσυλοι» με τον Θάνο Λειβαδίτη, σε σκηνοθεσία του Κώστα Λυχναρά.

Ελάχιστοι ίσως γνωρίζουν επίσης, πως όταν βρέθηκε η εικόνα γονάτισε μπροστά της ο τότε υπουργός Πολιτισμού Δημήτρης Νιάνιας και αναφώνησε «βρέθηκε ο σύγχρονος Παρθενώνας»!

Η αρπαγή της εικόνας σημειώθηκε τη νύκτα της 10ης Ιανουαρίου 1979 από έναν 47χρονο πρώην στρατιωτικό, ο οποίος εκδιώχθηκε το 1962 από τις Ενοπλες Δυνάμεις με την κατηγορία της «συνωμοσίας κατά του πολιτεύματος».

Στην συνέχεια εργάστηκε ως τοπογράφος και είχε φυλακισθεί για υπόθεση υπεξαιρέσεων και παραβάσεις του νόμου περί επιταγών.

Στις φυλακές Κορυδαλλού ο 47χρονος συναντήθηκε με έναν 37χρονο σεσημασμένο αρχαιοκάπηλο, ο οποίος φέρεται να τον παρακίνησε να κλέψει την εικόνα της «Σταύρωσης του Χριστού» από τον ναό του Ελκόμενου Χριστού.

Ο 37χρονος αρχαιοκάπηλος ζήτησε μάλιστα από τον πρώην στρατιωτικό 500.000 δρχ. (περίπου 1.500 ευρώ σήμερα) για τις σχετικές πληροφορίες που του έδωσε.

Ο 47χρονος είχε μεταμφιεστεί σε γέροντα, έβαλε ψεύτικη γενειάδα, μπήκε στον ναό της Μονεμβάσιας, έκοψε το λουκέτο της πόρτας και άρπαξε συνολικά περίπου 35 εικόνες, ανάμεσα σε αυτές και τη «Σταύρωση», της οποίας η αξία τότε υπολογιζόταν σε 100.000.000 δρχ (περίπου 300.000 ευρώ).

Ο ιερόσυλος έκοψε την εικόνα σε τρία κομμάτια. Μετά την κλοπή, ο 47χρονος φόρεσε την παλιά στολή του υπολοχαγού που είχε, φόρτωσε τις εικόνες στο αυτοκίνητο του και τις μετέφερε σε δύο διαμερίσματα στο κέντρο της Αθήνας.

Λίγο αργότερα άρχισε μόνος του τις διαπραγματεύσεις για να τις πουλήσει. Ομως, οι κινήσεις του έγιναν αντιληπτές από τους αξιωματικούς της Ασφάλειας Αθηνών, οι οποίοι ετοίμασαν την μεγάλη παγίδα. Ανθρωπος της Ασφάλειας εμφανίσθηκε ως γερμανός επιχειρηματίας που ενδιαφερόταν για την αγορά των εικόνων και προσέγγισε τον 47χρονο.

Ετσι, μετά από λίγες ημέρες ο πρώην στρατιωτικός συνελήφθη και η εικόνα της «Σταύρωσης του Χριστού» βρέθηκε στις 25 Φεβρουαρίου 1980 σε ένα πατάρι γκαρσονιέρας στου Γκύζη.

Μάλιστα, τότε ο σπουδαίος Φώτης Κόντογλου, μοναδικός αγιογράφος ο ίδιος, είχε χαρακτηρίσει τη συγκεκριμένη εικόνα αριστούργημα. Πρόκειται «ίσως για τη σπουδαιότερη Σταύρωση σε φορητή εικόνα».

Ο τότε αξιωματικός της ΕΛΑΣ Σωτήρης Ηλιόπουλος – υπηρετούσε στο Τμήμα Εγκλημάτων κατά Ζωής και Ιδιοκτησίας το 1980 – που είχε πραγματοποιήσει την σχετική έρευνα αναφέρει: «Θυμάμαι τον τότε υπουργό Πολιτισμού, ο οποίος όταν έμαθε ότι βρήκαμε την εικόνα ήλθε στη γκαρσονιέρα, γονάτισε στο πάτωμα, έκανε το σταυρό του και μας είπε “βρέθηκε ο σύγχρονος Παρθενώνας που είχε χαθεί”».

Από την άλλη πλευρά ο Κώστας Λυχναράς, σκηνοθέτης των «Ιερόσυλων», θυμάται: «Ο Θάνος Λειβαδίτης έγραφε αυτός τα σενάρια των σειρών που έπαιζε, και μάλιστα ερευνούσε πάρα πολύ στο αστυνομικό δελτίο και έπαιρνε στοιχεία από πραγματικές υποθέσεις, όπως ήταν η κλοπή της συγκεκριμένης εικόνας από τη Μονεμβασιά».

Μονεμβασιά: Το «Γιβραλτάρ της Ανατολής»

Μονεμβασιά… μια λέξη, μια ιστορία! Ένας από τους πιο παραμυθένιους και ιδιαίτερους ταξιδιωτικούς προορισμούς στην Ελλάδα.

Ο βράχος της Μονεμβασιάς, αυτή η μικρή νησίδα στη Λακωνία που στέκεται περήφανη στη μέση της θάλασσας και κρύβει στα στενά της περάσματα μυστικά και ιστορικές μνήμες.

Από τη Μονεβασιά κατάγεται και ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος, με το σπίτι του να έχει θέα το απέραντο γαλάζιο. Να από που άντλησε την έμπνευση και τη σοφία του…

Μπαίνοντας στην πόλη, ο κεντρικός δρόμος με το βυζαντινό καλντερίμι οδηγεί στη Κεντρική Πλατεία με το παλαιό κανόνι.

Ένα μέρος ζωντανό, γεμάτο ιστορία, το Γιβραλτάρ της Ανατολικής Μεσογείου όπως πολύ σωστά το αποκαλούσαν Βυζαντινοί, Ενετοί, Φράγκοι, Σταυροφόροι, που ήταν οι κάτοικοί του στο πέρασμα των αιώνων.

Τριγυρίζοντας στα δρομάκια της Μονεμβασιάς, αξίζει κανείς να χαθεί μέσα στα στενά περάσματα και τις καμάρες, να χαζέψει τα σπίτια και τους ξενώνες με τις πολεμίστρες και την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική και να αφήσει την φαντασία του να τον ταξιδέψει στην εποχή που ζούσαν οι πειρατές και οι ιππότες.

Η Μονεμβασιά είναι μία από τις πιο καλαίσθητες καστροπολιτείες της Ελλάδας, διατηρώντας ατόφια την παράδοση και την ατμόσφαιρα που απορρέει από τα μεσαιωνικά τείχη και τα στριφογυριστά καλντερίμια.

Αξίζει να δει κανείς το σπίτι του Γιάννη Ρίτσου, το οποίο βρίσκεται περίπου 150 μέτρα από την κεντρική πύλη και στο εξωτερικό μέρος του υπάρχει και η προτομή του.

Άραγε που να κάλπαζε η φαντασία του όταν αντίκριζε αυτό το υπέροχο θαλασσινό τοπίο γεμάτο πέτρα και μεσαιωνική ομορφιά

Χτισμένο πάνω σε ένα βράχο, με μοναδική πρόσβαση από τη στεριά μια στενή λωρίδα γης, εποικίστηκε από Λάκωνες γύρω στον 6ο μ.Χ. αι., προκειμένου να προφυλαχθούν από τις Αραβικές επιδρομές.

Εκείνοι κατασκεύασαν και την πρώτη ξύλινη, κινητή γέφυρα που ένωνε τον βράχο με την ακτή, απ’ όπου προέρχεται και η ονομασία του κάστρου που σημαίνει «μοναδική είσοδος».

Το κάστρο γνωρίζει σημαντική άνθηση στα χρόνια του Βυζαντίου από τον 12ο ως τον 14ο αι., περίοδο κατά την οποία χτίστηκαν και οι περίφημες βυζαντινές εκκλησιές που στολίζουν το νησί.Ιδιαίτερα η περίοδος από το 1282 ως το 1341 αποκαλείται ο χρυσός αιώνας της πόλης. Το 1464 η Μονεμβασιά θα γίνει Ενετική κτήση. Το 1540 παραδίνεται στους Τούρκους και το 1690 οι Ενετοί την καταλαμβάνουν και πάλι.

Η Βενετσιάνικη ονομασία της ήταν «Napoli di Malvasia», δηλαδή Μενεξεδένια πόλη. Το 1715 οι Τούρκοι εξαγοράζουν τη Μονεμβασία από τους Ενετούς και σκοτώνουν ή αιχμαλωτίζουν όλους τους προκρίτους.Η μεταβυζαντινή Ιστορία της Μονεμβασίας τελειώνει στις 21 Ιουλίου 1821 όταν οι Τούρκοι μετά από πολιορκία παραδίδουν τα κλειδιά της πόλης στον Πρίγκιπα Αλ. Κατακουζηνό.

Σήμερα, το Κάστρο της Μονεμβασιάς με τους δύο οικισμούς του, είναι τουριστικά αξιοποιημένο και συγκαταλέγεται ανάμεσα στα ωραιότερα αξιοθέατα της χώρας.

Δείτε τα βίντεο

Πληροφορίες: exploringbyzantium, tovima