Πώς «χάθηκε» το ΒΑΝ του καθηγητή Βαρώτσου που ισχυριζόταν ότι προέβλεπε ένα σεισμό ώρες πριν

Oι κατά καιρούς διαμάχες των Ελλήνων σεισμολόγων μετά την εκδήλωση σημαντικών σεισμικών φαινομένων στη χώρα επανέφερουν σταθερά στο προσκήνιο το όνομα του καθηγητή Παναγιώτη Βαρώτσου και της ομάδας ΒΑΝ.

Ο Πατρινός καθηγητής έχει αποτελέσει ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα πρόσωπα στους κύκλους των επιστημόνων εδώ και χρόνια με άλλους να υποστηρίζουν φανατικά τη μέθοδο σεισμικής πρόβλεψής του και τις έρευνες που δημοσιεύονται στο πανεπιστήμιο Κορνέλ κι άλλους να υποστηρίζουν εδώ και χρόνια οτι δεν μπορεί να “σταθεί” ερευνητικά η πρόβλεψη κατά αυτό τον τρόπο.

Πριν μερικά χρόνια είχε τιμηθεί για την προσφορά του στην επιστήμη στην Αθήνα από την Ένωση Ελλήνων Φυσικών και τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Ο Προκόπης Παυλόπουλος επέδωσε ειδικό βραβείο της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών στον ομότιμο καθηγητή του τμήματος Φυσικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών τονίζοντας στην ομιλία του:

«Το ζήτημα είναι -όπως δυστυχώς συμβαίνει στον τόπο μας συχνά- ότι η επιστημονική του δικαίωση έρχεται κάπως αργά, μέσα από εμπόδια, μέσα ενδεχομένως από προκαταλήψεις. Διότι έχουμε ένα χαρακτηριστικό το οποίο πρέπει να αποβάλλουμε, αν θέλουμε να βαδίσουμε μπροστά και το λέω σ’ εσάς παιδιά, σε σας που τώρα ανοίγεται η ζωή μπροστά σας: Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που ο τόπος μας αντιμετώπισε και αντιμετωπίζει ως προς τους ανθρώπους του -από παλιά, δεν είναι τωρινό- είναι ο φθόνος. Αποφεύγουμε πολλές φορές να αναγνωρίσουμε σε καθέναν αυτό που του ανήκει. Αποφεύγουμε να αναγνωρίσουμε ότι κάποιος είναι καλύτερος από μας. Κι όμως, αυτό είναι πολύ σημαντικό και για τον χαρακτήρα τον δικό μας αλλά και για να μπορέσουμε να επιτρέψουμε στον καθένα να προσφέρει στην κοινωνία μας, και μάλιστα σ’ αυτούς τους δύσκολους καιρούς, αυτό το οποίο μπορεί».

Ο Παναγιώτης Βαρώτσος γεννήθηκε στην Ελλάδα και σπούδασε φυσική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Αποφοίτησε από το Φυσικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου έγινε διδάκτωρ φυσικής το 1973, υφηγητής το 1977 και από το 1986 είναι καθηγητής στον τομέα της Φυσικής Στερεάς Κατάστασης. Μετεκπαιδεύτηκε σε Γερμανία, Γαλλία και ΗΠΑ.

Διετέλεσε πρόεδρος του Φυσικού Τμήματος τα έτη 1994-1996. Από το 1995 είναι διευθυντής του ερευνητικού πανεπιστημιακού «Ινστιτούτου Φυσικής του Στερεού Φλοιού της Γης» στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Από τον Σεπτέμβριο του 2007 είναι διευθυντής του Εργαστηρίου Φυσικής του Τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Το 1995 τιμήθηκε με το Διεθνές Βραβείο Ωνάση για το περιβάλλον. Ἐχει επίσης βραβευθεί από την Ακαδημία Αθηνών (1978) και το Εμπειρίκιο Ίδρυμα (1986). Τον Δεκέμβριο του 2016 του απονεμήθηκε από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας βραβείο από την Ένωση Ελλήνων Φυσικών.

Η Ομάδα ΒΑΝ

Η ομάδα ΒΑΝ (από τα αρχικά των επιθέτων των καθηγητών Π. Βαρώτσου, Κ. Αλεξόπουλου και Κ. Νομικού) εμφανίστηκε το 1981 με τον καταστροφικό σεισμό στις Αλκυονίδες και έως το 1996 απασχολούσε τον Τύπο με την πρωτοποριακή προγνωστική μέθοδο σεισμών που είχε εφεύρει. Οι προβλέψεις των τριών καθηγητών για επερχόμενους σεισμούς προκαλούσαν τους υπόλοιπους της επιστήμης, οι οποίοι δεν πίστευαν σε… μελλοντολόγους.

Η μέθοδος ΒΑΝ αντιμετωπίσθηκε σχεδόν εξ αρχής επικριτικά από τους Έλληνες σεισμολόγους. Οι σχετικές συζητήσεις ήταν έντονες και απασχόλησαν κατά καιρούς τα ΜΜΕ. Ιδιαίτερα αρνητικές απόψεις εκφράσθηκαν από τους Γ. Παπαζάχο, Ι. Δρακόπουλο και Γ. Σταυρακάκη. Αντίθετα ο Α. Τσελέντης (σ.σ Άκης Τσελέντης (1997). Σύγχρονη Σεισμολογία. 2. Αθήνα: Παπασωτηρίου, σελ. 689-696.) αποδέχεται τα ευρήματα της ομάδας ΒΑΝ. Σε όσες από τις επικρίσεις εκφράσθηκαν μέσα από επιστημονικά περιοδικά η ομάδα ΒΑΝ δημοσίευσε σχετικές απαντήσεις.

Μια ακόμα αιτία «πολέμου» ήταν η μη δημοσίευση ή η απόρριψη των ανακοινώσεων της ομάδας ΒΑΝ από έγκυρα γεωλογικά και σεισμολογικά περιοδικά, καθώς και η επίκληση, εκ μέρους του ΒΑΝ, ξένων επιστημόνων που ασχολούνταν περιφερειακά με την πρόγνωση σεισμών.

Στις 19 Δεκεμβρίου 1981, μόνο οκτώ μήνες μετά την εμφάνιση του ΒΑΝ, ο σεισμός δυτικά της Λέσβου (μεγέθους 7,2 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ) προκάλεσε αντιπαραθέσεις μεταξύ της ομάδας ΒΑΝ και των σεισμολόγων: η πρώτη διατεινόταν ότι είχε προβλέψει το σεισμό, οι δεύτεροι αρνούνταν ότι υπήρχε πρόβλεψη, ενώ ο Υπουργός Δημοσίων Έργων διέψευδε την ύπαρξη σχετικής ενημέρωσης από το ΒΑΝ, με τον Βαρώτσο να αρνείται – με νόημα- να απαντήσει.

Μετά το σεισμό της Καλαμάτας (13 Σεπτεμβρίου 1986) οι αινιγματικές δηλώσεις του Βαρώτσου έδωσαν ευκαιρία στις αντιπολιτευόμενες εφημερίδες να κατηγορήσουν την Κυβέρνηση ότι είχε ενημερωθεί από την ομάδα αλλά απέκρυψε τις πληροφορίες για να μην δημιουργήσει πανικό.

Συνέντευξη στην ΕΡΤ

Νέο επεισόδιο στις διαφωνίες μεταξύ του ΒΑΝ και των πανεπιστημιακών σεισμολόγων προκάλεσε ο σεισμός της Κυλλήνης στις 16 Οκτωβρίου 1988 (μεγέθους 6,0 ρίχτερ). Χρησιμοποιώντας στοιχειά του ΒΑΝ από το Σεπτέμβριο, ο Γάλλος ηφαιστειολόγος Χαρούν Ταζιέφ έκανε λόγο για σεισμό της τάξης των 5,8 Ρίχτερ 240 χιλιόμετρα δυτικά των Αθηνών και ο Βαρώτσος μίλησε για 100% επιτυχία. Εμπλεκόμενο στη διένεξη, το ΥΠΕΧΩΔΕ ζήτησε από τον «κύριο Βαρώτσο να μην προκαλεί, γιατί θα λάβει αποστομωτική απάντηση», ανακοινώνοντας παράλληλα, δια στόματος του Υπουργού Ευάγγελου Κουλουμπή, ότι το ΒΑΝ είχε χρηματοδοτηθεί τα τελευταία χρόνια με 200 εκατομμύρια δραχμές.

Την επόμενη χρονιά νέος σεισμός μεγέθους 5,9 Ρίχτερ, έπληξε την Ηλεία. Στην περίπτωση αυτή, επιτυχία του ΒΑΝ επιβεβαιώθηκε και από το Υπουργείο.

Η διαμάχη των σεισμολόγων και των φυσικών της ομάδας ΒΑΝ συνεχίστηκε και κατά τη δεκαετία του 1990, με την ίδια ή την μεγαλύτερη εμπλοκή των Μέσων Ενημέρωσης.

Συνέντευξη στην Ζούγκλα

Ήταν τόσο σφοδρή η διαμάχη των επιστημόνων που ο υπήρξαν ακόμα και αρθρογραφία στο Tύπο. Σε άρθρο του στο Βήμα το 1999 ο διευθυντής του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, Γιώργος Σταυρακάκης έγραφε:

«Ο χρόνος τρέχει και το 1984 ο κ. Π Βαρώτσος αποφασίζει να ανακοινώσει τα νέα αποτελέσματα της συνδυασμένης έρευνας των «ηλεκτρικών σημάτων» και των τηλεγραφημάτων του. Συγκεκριμένα, ανακοινώνει ότι από σύνολο 23 σεισμών, 21 είχαν «προβλεφθεί» επιτυχώς, βάσει των «σημάτων» που είχαν καταγραφεί 6 ως 115 ώρες πριν από τη γένεσή τους. Θαύματα στην επιστήμη… Κάθε αντίθετη άποψη εξακολουθεί να καταδικάζεται ως σκοταδιστική και αναχρονιστική.

Το 1985 η ομάδα ΒΑΝ σε συνεργασία με τον κ. Meyer από τη Σουηδία ανακοινώνει ότι στην περιοχή της Θεσσαλονίκης κατέγραψαν 10 ηλεκτρικά σήματα πριν από τη γένεση 12 σεισμών με μεγέθη μεγαλύτερα των 3,5 R(!). Σχεδόν 100% επιτυχία. Νέα πρόοδος στην επιστήμη… Μόνο που τα σήματα αυτά παρατηρήθηκαν 6 ώρες ως 6 ημέρες πριν από τους σεισμούς. Νέο παράθυρο στο χρόνο…. Τόσος ήταν ο χρόνος ο πρόδρομος για τους σεισμούς της Θεσσαλονίκης. Αφού συμμετέχει και Σουηδός επιστήμονας, αυτόματα γίνεται διεθνής αναγνώριση της μεθόδου ΒΑΝ. Ανατρέξτε στον Τύπο της εποχής εκείνης και θα διαπιστώσετε το κλίμα που επικρατεί. Μόνο οι Έλληνες σεισμολόγοι «πολεμούν» το ΒΑΝ» και καταλήγει:

«Από τις 2 Απριλίου 1996 μέχρι σήμερα, ευτυχώς για τον κόσμο, η φύση τον διέψευσε. Τέτοιος σεισμός δεν συνέβη. Πώς θα μπορούσε να συμβεί, αφού το λεγόμενο «προσεισμικό σήμα» οφείλεται σε εξωγενείς παράγοντες, όπως π.χ. βιομηχανικός θόρυβος, κεραίες κινητής τηλεφωνίας, πομποί κτλ. 
Έχοντας παρακολουθήσει από το 1981 μέχρι σήμερα όλους τους εμπειρισμούς του κ. Βαρώτσου, είμαι σίγουρος ότι η ίδια ιστορία θα επαναληφθεί και τώρα. Γι’ αυτό, ας αγνοήσουμε τους «θορύβους» του κ. Βαρώτσου και ας ασχοληθούμε με τα πραγματικά προβλήματα της σεισμολογικής έρευνας και της αντισεισμικής θωράκισης της χώρας μας. Η τραυματική εμπειρία των τελευταίων 18 χρόνων ας σταματήσει εδώ. Ας συνεχίσει τις «έρευνες» στο ξεχωριστό Ερευνητικό Ινστιτούτο που ιδρύθηκε ειδικά για τον κ. Βαρώτσο στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, χωρίς να ταλαιπωρεί πολίτες και πολιτεία.

Η διεθνής επιστημονική κοινότητα θα συνεχίσει με την απαιτούμενη σοβαρότητα τις προσπάθειές της στον τομέα πρόγνωσης των σεισμών, βάσει των κανόνων που επιβάλλει η επιστημονική δεοντολογία. 
Η ελπίδα και η αισιοδοξία αποτελούν πηγή άντλησης δυνάμεων για τη συνέχιση της ερευνητικής προσπάθειας.»

Ο Παναγιώτης Βαρώτσος και η ομάδα ΒΑΝ σήμερα

Σήμερα ο Παναγιώτης Βαρώτσος συνεχίζει να είναι ενεργός και να εφαρμόζει τη μέθοδο της ομάδας ΒΑΝ, ενώ η ομάδα εδρεύει στο Ινστιτούτο Φυσικής του Στερεού Φλοιού της Γης που στεγάζεται στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Το Γενάρη του 2024, ο Παναγιώτης Βαρώτσος τόνισε ότι η ομάδα είχε προβλέψει έγκαιρα τον σεισμό 7,6 Ρίχτερ που σημειώθηκε στην Ιαπωνία την τότε Πρωτοχρονιά ενώ επιστήμονες από το Μεξικό ισχυρίστηκαν ότι ακολούθησαν τη μέθοδο ΒΑΝ και προέβλεψαν την ισχυρότατη δόνηση 8,2 Ρίχτερ που έπληξε το νότιο Μεξικό τον Σεπτέμβριο του 2017, συνεργαζόμενοι με τον Έλληνα επιστήμονα.

Όσο για τα όσα διαδραματίζονται στην Σαντορίνη ο Παναγιώτης Βαρώτσος προτιμά να σιωπά. Μέχρι σήμερα τουλάχιστον..

πηγη: Η Ελλάδα στη δεκαετία του ’80 (Κοινωνικό, Πολιτικό και πολιτισμικό λεξικό) & στοιχεία από huffington post & ΑΠΕ – thebest