π.Φιλόθεος Φάρος: Τα άμφια των δεσποτάδων δεν έχουν σχέση με τον Χριστό που περπατούσε ξυπόλητος
Πρώτη φορά που τον συνάντησα από κοντά ήταν πέρυσι στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου στη Θεσσαλονίκη. Η παρουσία του όχι μόνο δεν πέρασε απαρατήρητη, αλλά εκείνη η ομιλία, ανάμεσα σε δεκάδες άλλες, ήταν αυτή που συγκέντρωσε τον περισσότερο κόσμο. Αίφνης, ο πατέρας Φιλόθεος Φάρος έγινε ένας σταρ.
Για τους πιστούς είναι μια ιδιαίτερη μορφή, για τους… άλλους είναι case study. Δεν είναι αυτό που λέμε ρηξικέλευθος, αλλά με κάποιον τρόπο, απόλυτα ευδιάκριτο, δεν μιλάει ποτέ με τη γλώσσα των δεσποτάδων. Απαλλαγμένος όπως είναι από κοσμικές εξουσίες, έχει την ικανότητα να συνεγείρει τα πλήθη λέγοντας πράγματα που δεν γίνεται να ακούσεις από κάποιο μέλος της ιδιαιτέρως συντηρητικής Ιεράς Συνόδου.
Ο ίδιος αρνείται το χαρακτηρισμό του επιστήμονα, καίτοι το βιογραφικό του περιλαμβάνει εντατικές σπουδές σε διάφορα πεδία. Μιλάει για την τέχνη να προσεγγίζει κανείς τους ανθρώπους. Άλλωστε, ο λόγος του είναι ολοκάθαρα ανθρωποκεντρικός. Αφήνει στην άκρη τη θεολογική θεωρία και εισέρχεται με την δέουσα προσοχή στον ανθρώπινο πυρήνα.
Τι θα διαβάσετε σ’ αυτή τη συνέντευξη; Μια εκτεταμένη μορφή των απόψεών του για την πίστη, το Θεό, το αίνιγμα της ζωής και του θανάτου και, φυσικά, πολλές σκέψεις του για τις ανθρώπινες σχέσεις. Ναι, και για το σεξ! Είναι άλλωστε από τους ελάχιστους κληρικούς στην Ελλάδα που δεν τρέμει στην ιδέα να μιλήσει για τον «απαγορευμένο» καρπό.
– Πατέρα Φιλόθεε, πότε φτάνει κανείς στον απολογισμό της ζωής του; Εσείς τον κάνετε;
Ακούγεται λίγο επίσημο, αλλά όχι. Είναι μια καθημερινή διαδικασία. Κάποιες στιγμές μέσα στην ημέρα σκέπτομαι πώς πήγε η ζωή μου, αλλά με έναν τρόπο απλό. Δεν θα την έλεγα μεγάλη στιγμή, όχι.
– Και ποιο συμπέρασμα βγάζετε;
Έχω γράψει ένα βιβλίο, μεταξύ άλλων, που έχει τίτλο «Το ταξίδι αυτοανακάλυψης», στο οποίο προσπαθώ να πω κάτι πολύ σημαντικό και έχει πάρα πολλές συνέπειες και στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων, αλλά και την κοινωνική. Δεν υπάρχουν τέλειοι άνθρωποι και τίποτα ανθρώπινο δεν είναι τέλειο. Αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει ποτέ. Οι άνθρωποι που πιστεύουν σε τελειότητες έχουν μια ευσεβιστική προκατάληψη και μια ανωριμότητα. Αυτό μπορεί να έχει πολλές δυσάρεστες συνέπειες.
– Μπορείτε να μου δώσετε ένα απτό παράδειγμα;
Ένας άντρας είναι παντρεμένος με μια γυναίκα, δεν έχουν πολύ καιρό που έχουν παντρευτεί και έχει αρχίσει να διαπιστώνει πως αυτή η γυναίκα έχει κάποια ελαττώματα που τον ενοχλούν. Δεν το σκέπτεται πολύ να χωρίσει απ’ αυτή τη γυναίκα διότι θα ψάξει να βρει μια άλλη που δεν θα έχει ελαττώματα. Αυτό συμβαίνει κάπου στη μέση ηλικία τότε που ο άνδρας φοβάται πως έχει χάσει την καλή ευκαιρία της ζωής του. Παρατάει, λοιπόν, τη γυναίκα του αν και έχει δημιουργήσει μια κάποια ενότητα μαζί της και γοητεύεται από κάποια άλλη νέα γυναίκα. Αυτό που κάνει είναι να χαλάει αυτή τη σχέση που έχει βάθος και ξεκινάει μια περιπέτεια που μπορεί να είναι τραγική.
– Δεν θα μπορούσε να είναι κι ευτυχής;
Θα μπορούσε, αλλά έτσι δεν μπορεί να προκύψει κάτι θετικά. Αφήνουμε κάτι που νομίζουμε πως δεν είναι αρκετά καλό για κάτι άλλο μ’ αυτόν τον τρόπο. Δεν θα έρθει έτσι το καλύτερο. Αυτό που περιγράφω είναι επιδερμικό. Τι ξέρεις γι’ αυτήν; Έχει ωραία μάτια, μάλιστα. Δεν είναι άσχημο αυτό. Μα, αν είναι τελικά στρίγκλα;
– Οι άντρες τι κοιτάζουν σε μια γυναίκα; Τι ψάχνουν;
Κοιτάζουν πάντα την εξωτερική εμφάνιση, ποτέ την ψυχική. Δεν θα δείτε άντρα να εξετάζει τις αρετές ή την μεγαλοψυχία μιας γυναίκας. Ποτέ δεν θα ακούσετε έναν άντρα να μιλάει γι’ αυτά. Λες και πρόκειται για ένα ζώο που μόλις έχει σφάξει και το κόβει σε μερίδες.
– Οι γυναίκες αναζητούν άλλες ποιότητες;
Βεβαίως. Οι γυναίκες δεν ασχολούνται ιδιαίτερα με την εξωτερική εμφάνιση κι αυτό είναι ελάττωμα. Πιστεύω ότι οι συζυγίες δεν γίνονται από έρωτα, αλλά από κάποιες σκοπιμότητες. Η σκοπιμότητα του άντρα είναι η σεξουαλική του κάλυψη που την αισθάνεται σαν μια ευκαιρία εκτόνωσης. Η σεξουαλικότητα, όμως, δεν είναι ένα απόβλητο του οργανισμού, αν και αυτή είναι η κρατούσα αντίληψη, αλλά είναι η φυσική παρόρμηση που οδηγεί τον άνθρωπο να καλύψει μια βασική του ανάγκη.
– Ποια είναι αυτή;
Η ένωση με έναν άλλον άνθρωπο. Κάθε ερωτική παρόρμηση είναι μια ευκαιρία για την κάλυψη αυτής της πολύ βασικής ανάγκης. Θα έρθουν κι άλλες ευκαιρίες, αλλά ποτέ δεν ξέρουμε ποια θα είναι η τελευταία. Το να χάνονται ευκαιρίες είναι κάτι που πρέπει να μας προβληματίζει, αλλά όχι και να μας απογοητεύει. Όπως είπα: η ζωή μάς φέρνει πάντα καινούργιες ευκαιρίες, όμως, δεν ξέρουμε πότε μια ευκαιρία θα είναι η τελευταία. Σε ένα συγκεκριμένο θέμα, όχι γενικά. Ας πούμε, στην αναζήτηση ενός συντρόφου. Δεν ξέρουμε ποια θα είναι η τελευταία ευκαιρία που μας δίνει η φύση.
– Ο έρωτας τι είναι;
Είναι η φυσική παρόρμηση για να ενωθούμε με έναν άνθρωπο. Φυσικά, πολλές από αυτές τις παρορμήσεις θα χαθούν. Ο τελειότερος άνθρωπος θα έχει πάρα πολλές φορές χρησιμοποιήσει τη σεξουαλικότητά του για εκτόνωση. Αυτό είναι ανθρώπινο. Γι’ αυτό επιμένω πόσο λάθος είναι να πιστεύουμε σε τελειότητες. Η πεποίθηση σε μια τελειότητα μπορεί να μας οδηγήσει σε μια περιπέτεια και σε μια καταστροφή. Όντως, όπως είπατε κι εσείς πριν, μπορεί η καινούργια ευκαιρία να είναι καλύτερη, αλλά τέλεια δεν μπορεί να είναι. Μια επιδερμική επαφή δεν δίνει τις προϋποθέσεις για να μας οδηγήσει σε ένα λυσιτελές επιχείρημα.
– Επειδή είμαστε ατελείς, όπως πολύ σωστά λέτε, συγχωρούνται τα λάθη που κάνουμε;
Τα λάθη έχουν τις συνέπειές τους. Ας μην μιλάμε για συγχώρεση ή μη συγχώρεση. Μερικοί άνθρωποι φαντάζονται πως ο Θεός θα μας συγχωρήσει ή θα μας τιμωρήσει για κάτι που κάναμε λάθος. Καταρχήν, ο Θεός δεν είναι μνησίκακος. Τον εαυτό μας περιγράφουμε μ’ αυτό. Το να είναι αυστηρός κανείς με τον εαυτό του και να τον τιμωρεί, ξέρετε, είναι κι αυτό μια διαστροφή. Δεν είναι υγιές. Μια από τις διαστροφές είναι η έπαρση. Λέμε: «Εγώ να κάνω λάθος;». Γιατί ποιος είσαι εσύ; θα ήταν η απάντηση. Το σπουδαιότερο δεν είναι να μετράς τα επιτεύγματα, αλλά το να παραμένεις πιστός στους στόχους. Να διαλέξεις ποιους στόχους θέλεις, πού θέλεις να πας και μην μετράς τα επιτεύγματα. Προσπάθησε μόνο να είσαι όσο γίνεται προσανατολισμένος στο σωστό στόχο. Εάν αποτύχεις κάποτε, μην αυτομαστιγώνεσαι. Η ενοχή είναι ένα είδος έπαρσης.
– Κάτι σαν αντίστροφος εγωισμός…
Ναι, όλοι κάνουμε λάθη.
– Η ευτυχία μπορεί να κατακτηθεί κατά τη διάρκεια του βίου μας;
Η ετυμολογία της λέξης δεν μας βοηθάει, δεν λέει κάτι σπουδαίο. Καλή τύχη, σημαίνει. Δεν είναι αυτό που χρειάζεται ένας άνθρωπος να έχει. Δεν μπορεί να το μεθοδεύσει. Τύχη είναι κάτι που δεν ορίζει ο άνθρωπος. Ο σωστός τρόπος να σκέφτεται κανείς είναι η πληρότητα ζωής. Ο άνθρωπος έχει δυνατότητες απεριόριστες και κάποιοι άνθρωποι τις αντιλαμβάνονται και τις αξιοποιούν και κάποιοι όχι. Αυτή είναι η διαφορά στη ζωή: αν αξιοποίησε κάποιος άνθρωπος τις δυνατότητες που έχει ή σε πόσο ποσοστό το κατάφερε. Και σ’ αυτό δεν υπάρχει τελειότητα. Ο Χριστός είχε πει: «Εγώ ήρθα στον κόσμο για να δώσω σ’ αυτούς ζωή και πληρότητα».
– Η αγάπη υπάρχει μέσα στην αναζήτηση της ευτυχίας;
Σε αντίθεση με τον έρωτα που είναι φυσική παρόρμηση, η αγάπη είναι επιλογή. Ο Χριστός λέει να αγαπάμε τους εχθρούς μας. Κάτι που ένας άνθρωπος το αποφασίζει. Ας δούμε, λοιπόν, την ποιότητα της αγάπης. Εχει λεχθεί πως αγαπάς πραγματικά όταν το κάνεις προς κάποιον που δεν έχει αξιαγάπητα στοιχεία. Αλλιώς συναλλάσσεσαι, αγοράζεις καλό εμπόρευμα. Η αγάπη έχει δύο στοιχεία: αν αγαπάει κανείς αυτούς που τον αγαπούν δεν κάνει τίποτα σπουδαίο και οι αμαρτωλοί το κάνουν αυτό. Κι αν προσφέρει σ’ αυτόν που θα πάρει ανταλλάγματα, πάλι δεν κάνει τίποτα. Και οι κατώτερης ποιότητας άνθρωποι σκέφτονται έτσι. Και στη Μαφία έτσι σκέφτονται (!). Το δεύτερο στοιχείο της αγάπης είναι προσφορά χωρίς αντάλλαγμα. Αυτό είναι επιλογή.
– Κι όλες αυτές τις αγάπες που ονομάζουμε, τι είναι;
Δεν υπάρχει ούτε μητρική αγάπη. Δεν είναι ένστικτο η αγάπη. Τον έρωτα δεν τον διαλέγουμε, η φύση το κάνει αυτό για ‘μένα. Η φύση θέλει από εμένα να καλύψω αυτή τη βασική μου ανάγκη.
– Η αμαρτία τι είναι;
Να μην έχει κανείς καμία ευαισθησία για τον άλλον. Να σκέφτεται μόνο τον εαυτό του. Αυτό είναι μια βασική ανθρώπινη παθολογία που έχει τρομερές συνέπειες. Ένας τέτοιος άνθρωπος δεν μπορεί να φτιάξει σχέσεις και δεν μπορεί να καλυφθεί η βασική του ανάγκη της ένωσης.
– Όλοι, όμως, κουβαλάμε αμαρτίες. Μας έκαναν να πιστεύουμε πως αμαρτία είναι, ας πούμε, να τρως τη Μ. Εβδομάδα κρέας. Κανείς, όμως, δεν σου λέει να μην τρως ανθρώπινο κρέας τις υπόλοιπες ημέρες.
Έχει επικρατήσει η αντίληψη χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Αισθανόμαστε πως όταν παραβαίνουμε μια εντολή κάνουμε κάτι ενάντια στο Θεό. Δεν κάνουμε τίποτα ενάντια στο Θεό. Άκουσα αυτό που λέγεται για τη Μαύρη Τρύπα. Μα, αυτή την ασύλληπτη πραγματικότητα την έχει δημιουργήσει ο Θεός κι εγώ θα τον προσβάλλω με κάτι τόσο μικρό; Η αμαρτία είναι μια αυτοκαταστροφική ενέργεια. Όταν ο Χριστός λέει να αγαπάμε τον εχθρό μας δεν το κάνει για να προστατεύσει τον εχθρό μας, αλλά εμάς. Τι χειρότερο μπορεί να συμβεί σε έναν άνθρωπο από το να είναι μνησίκακος; Ένας τέτοιος άνθρωπος ζει μια κόλαση. Για το παράδειγμα που φέρατε: αν κάποιος φάει περισσότερο από όσο πρέπει να τρώει ή τρέφεται με κακές τροφές, αυτός ο άνθρωπος θα υποστεί τις συνέπειες. Δεν θα τον τιμωρήσει κανείς. Η ίδια η πράξη θα έχει τις συνέπειές της.
– Άρα, λέτε, είναι προσωπική ευθύνη.
Ένα από τα σημεία που δείχνουν την παρακμιακότητα της εποχής μας είναι ότι δεν έχουμε αίσθηση των συνεπειών. Δεν διδάσκουμε καθόλου τα παιδιά μας ότι οι επιλογές μας και οι ενέργειές μας έχουν τις συνέπειές τους.
– Γιατί συμβαίνει αυτό;
Είναι μια παρακμιακή αντίληψη ότι μόνο όταν χαϊδεύεις είναι καλό. Όταν αγαπάς πρέπει μόνο να χαϊδεύεις. Οχι, όταν λιποθυμήσει κάποιος που αγαπάς πρέπει να του δώσεις ένα χαστούκι. Δεν είναι το «ναι» καλό και το «όχι» κακό. Κάποτε το «ναι» είναι ολέθριο και κάποτε το «όχι» είναι πάρα πολύ σωτήριο. Αυτά είναι ψευδαισθήσεις που δείχνουν την ανωριμότητα της σημερινής κοινωνίας και καθορίζει την ποιότητα της κοινωνίας μας που κατά τη γνώμη μου είναι μια κοινωνία παρακμιακή.
– Είναι όλα μαύρα στις μέρες μας;
Η διαβάθμιση είναι αν υπάρχει περισσότερη ή λιγότερο κοινωνία. Όχι αν είναι καλή ή κακή. Αυτή είναι μια ευσεβιστική αντίληψη που έχει επηρεάσει αρκετούς ανθρώπους. Αυτοί που εισήγαγαν την ευσεβιστική αντίληψη έφεραν τον πουριτανισμό. Σύμφωνα με αυτούς, υπάρχουν δύο κατηγορίες ανθρώπων: οι κακοί που κάνουν μόνο κακό και οι καλοί που κάνουν μόνο καλό.
– Δεν μπορεί να συμβαίνει αυτό. Πάλι εμφανίζεται μια τελειότητα που όπως είπατε δεν υπάρχει.
Ακριβώς. Και που κάνει μόνο τέλεια. Ο τρόπος που έχει διαμορφωθεί η πολιτική ζωή στη χώρα μας είναι παρόμοιος. Ένα πράγμα που λέω είναι ότι κάθε ώριμος άνθρωπος κάθε άνθρωπο που συναντάει ανακαλύπτει έναν δάσκαλο. Εχω μια ομάδα που εδρεύει στον Κεραμεικό και εκεί έρχονται οι χρήστες της ηρωίνης και καταλαβαίνετε τι γίνεται. Όταν έρθεις σε επαφή μαζί τους και έχεις αρκετή αντιληπτικότητα, απ’ αυτό μπορείς να αποκομίσεις κάτι που είναι πολύ σημαντικό για ‘σένα. Όταν με βλέπουν μου ζητούν να τους δώσω ένα ευρώ. Θυμάμαι έναν νεαρό μια φορά που μου ζήτησε ένα ευρώ και του είπα πως χρήματα σε αγνώστους δεν δίνω. Κι αυτός επέμενε. Οταν τον ρώτησα πόσο χρονών είναι μου είπε πως ήταν 27 χρονών. Τον κοίταξα στα μάτια και του είπα: «Αν σας δώσω το ευρώ που μου ζητάτε, θα μου δώσετε το δικαίωμα να σας ρωτήσω πώς ζείτε. Κι εγώ δεν θέλω να το κάνω αυτό». Κατέβασε το κεφάλι του κάτω και έφυγε. Αυτός ο άνθρωπος που τον θεωρούμε σάπιο και είναι σε ένα μεγάλο ποσοστό κατάλαβε πως εγώ τον σεβάστηκα σαν άνθρωπο. Ποιος είμαι εγώ να σε κρίνω και να σε ελέγξω; Με ποιο δικαίωμα;
– Μου λέτε για τη σημερινή κατάσταση. Υπάρχει κάποια εξήγηση γιατί φτάσαμε εδώ; Γίναμε υλιστές; Απλώσαμε το πάπλωμά μας περισσότερο από όσο έπρεπε;
Οπωσδήποτε μας επηρέασαν οι κακές συνθήκες του πολέμου. Πεινάσαμε εμείς οι παλαιότεροι. Ο άνθρωπος που έζησε την πείνα την Κατοχής αναπότρεπτα θα δώσει μεγάλη σημασία στο φαγητό. Αλλά πέραν αυτού, οι εμπειρίες του πολέμου μας επηρέασαν στον τρόπο που ανατρέφουμε τους νέους ανθρώπους και τελικά να είναι ανατριχιαστικός. Είχα πει κάποτε πως τα παιδιά πρέπει να τα προετοιμάζουμε σαν να πρόκειται να πάνε σε πόλεμο. Κάποιοι διαμαρτυρήθηκαν. Τι εννοούσα εγώ: οι μεταπολεμικοί γονείς έλεγαν το περίφημο «δεν θέλω να λείψει τίποτα από το παιδί μου». Φαντάζεστε κάτι ολεθριότερο από αυτή την αντίληψη; Πού τον στέλνεις αυτόν τον άνθρωπο; Η ζωή μπορεί να έχει πολλές εκστατικές στιγμές, αλλά έχει τεράστιες δυσκολίες και αδιέξοδα. Καθημερινά, από το πρωί έως το βράδυ.
– Άρα, και πάλι, σκεφτόμαστε με όρους τελειότητας.
Φανταστείτε έναν άνθρωπο που παντρεύεται έχοντας στο μυαλό του πως μπορεί να έχει τα πάντα και όπως τα θέλει. Να κάνει το κέφι του όποτε θέλει. Μπορεί αυτός ο άνθρωπος να παντρευτεί; Εγώ είπα ότι με τέτοιες προϋποθέσεις ο γάμος είναι ουτοπία. Κάποιοι δεν το άκουσαν καλά. Πώς μπορεί να υπάρξει ένωση ανάμεσα σε δύο ανθρώπους που έχουν μάθει να τα έχουν όλα; Αν έχεις μεγαλώσει με τη λογική να μην σου λείπει τίποτα και κάνεις ένα παιδί αυτιστικό ή το μωρό μου ξυπνάει στις τρεις το πρωί και πρέπει να το ταΐσεις και να το αλλάξεις κι εσύ πρέπει να κόψεις τον ύπνο σου, είναι δυνατόν να το κάνεις αν έχεις γαλουχηθεί με τη λογική ότι τα έχεις όλα δικά σου; Για να σας πάω αλλού: αυτοί είναι οι μπαχαλάκηδες.
– Λέτε για τα παιδιά των Εξαρχείων.
Είναι παιδιά που μεγάλωσαν έτσι και τα οποία προσπάθησαν να ζήσουν στον πραγματικό κόσμο και δεν μπορούσαν. Είναι οργισμένα γιατί εξαπατήθηκαν χωρίς να το συνειδητοποιούν. Οργισμένοι δεν είναι με τους πολιτικούς, έτσι πιστεύουν, έτσι λένε. Είναι οργισμένοι με έναν πατέρα και μια μάνα. Με μια μάνα που τα ευνούχισε κυριολεκτικά.
– Μεγάλο θέμα αυτό που θέτετε. Τι συμβαίνει στις οικογένειες.
Ο γάμος δεν γίνεται από έρωτα, αλλά από σκοπιμότητες όπως είπα πριν. Ο μεν άντρας για να εκτονωθεί σεξουαλικά και η γυναίκα για κοινωνική αναβάθμιση και οικονομική βελτίωση. Ένας τέτοιος γάμος δεν καλύπτει την ερωτική ανάγκη των συζύγων που είναι βασική ανθρώπινη ανάγκη. Και τότε τι γίνεται; Με τον έρωτα δεν μπορεί να παίξει κανείς. Οι ευσεβιστές έλεγαν σε παιδιά που είχαν σεξουαλικά προβλήματα να κάνουν κρύα ντους. Αν δεν μπορείς να αναπνεύσεις, αυτό δεν περνάει με κρύα ντους. Με εγκράτεια; Αν δεν αναπνέεις, πεθαίνεις. Αν δεν ερωτεύεσαι, πεθαίνεις. Για τη μητέρα ο γιος της είναι ο εραστής της. Ο έρωτας δεν είναι μόνο του σώματος, είναι του όλου ανθρώπου. Το σεξ είναι μόνο του σώματος. Ο έρωτας μπορεί να είναι και σεξ, αλλά δεν ταυτίζεται μ’ αυτό. Αν χάσεις τον εραστή σου αισθάνεσαι ότι τελειώνει η ζωή σου. Και τι κάνεις; Ο,τι είναι δυνατόν για να μην βρει σαν κι εσένα πουθενά αλλού. Αυτό είναι ευνουχισμός.
– Και τι πρέπει να κάνουμε, λοιπόν, για τα παιδιά μας;
Λέω κάτι που ορισμένοι σκανδαλίζονται: δεν χρειάζεται να κάνεις κάτι για το παιδί. Για τον εαυτό σου χρειάζεται να κάνεις κάτι. Να γίνεις καλύτερος άνθρωπος, χωρίς προκαταλήψεις και εμμονές και ναρκισσισμό. Η σύγχρονη ψυχολογία είναι πολύ σαφής: το βασικό στοιχείο που καθορίζει την ποιότητα της ζωής ενός παιδιού είναι η σχέση με των συζύγων. Κανένα παιδαγωγικό μέτρο δεν μπορεί να κάνει κάτι αν η ποιότητα της σχέσης των γονέων δεν είναι καλή. Η Δύση έκανε πολλά βήματα μπροστά στην απελευθέρωση της εκτόνωσης. Την ποιότητα του έρωτα δεν την έμαθε. Η αγγλική γλώσσα δεν έχει λέξη για τον έρωτα. Μιλάει για αγάπη, αλλά η αγάπη είναι άλλο πράγμα. Δεν έχει καμία σχέση ο έρωτας με την αγάπη. Ο έρωτας, αν επιτύχει την ένωση, δημιουργεί το κλίμα για να δημιουργηθεί η αγάπη. Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ένας πατέρας της εκκλησίας μας που ήταν σε άμεση επαφή με τον άνθρωπο, έλεγε πως η ένωση δύο ανθρώπων δεν γίνεται στην ακολουθία του γάμου. Η ένωση τονίζεται σαν ένας προσανατολισμός, δεν γίνεται τώρα. Θα είναι κάτι που θα πρέπει να δουλεύεται διαρκώς και χωρίς έρωτα δεν μπορεί να δουλεύεται. Αν οι δύο δεν γίνουν ένα δεν δημιουργούν πολλούς. Εντέλει, αυτό που πρέπει να κάνουν οι γονείς δεν είναι να ασχολούνται με τα παιδιά και να πηγαίνουν περίπατο μαζί με το παιδί, αλλά να πηγαίνουν περίπατο οι δύο τους.
– Λέτε γι’ αυτό χωρίζουν οι άνθρωποι στις μέρες μας;
Αν έχει αναπτυχθεί ένας άνθρωπος με τη λογική ότι μπορεί να έχει ό,τι του γουστάρει, μπορεί αυτός ο άνθρωπος να συνάψει σχέσεις; Γι’ αυτό είπα ότι ο γάμος με τον τρόπο που ανατρέφουμε τα παιδιά είναι ουτοπικός. Θα περίμενε κανείς πως η κρίση θα βοηθούσε. Ομως δεν το βλέπω. Ο Χριστός, αντίθετα, μας προτείνει να ζήσουμε με έναν τρόπο που είναι λειτουργικός. Να αγαπάμε τους εχθρούς μας, να προσευχόμαστε για εκείνους που μας καταδιώκουν. Μπορείτε να φανταστείτε πώς θα ήταν η οικονομική, η κοινωνική και η προσωπική μας ζωή αν ακολουθούσαμε τα διδάγμά του; Ο Χριστός δεν ζητάει λειτουργίες και ακριβά ράσα, εκείνος περπατούσε ξυπόλητος. Ο άρτος και τα θεάματα δεν είναι ο τρόπος του Χριστού. Ο Χριστός δεν έδωσε τίποτα υλικό σε κανέναν.
– Και γιατί δεν ακολουθούμε αυτά τα διδάγματα;
Στην εκκλησία μας αυτό που έχει επικρατήσει είναι μόνο να κάνει ο παπάς μια λειτουργία την Κυριακή. Οι δανειστές είπαν να φεύγουν πέντε παπάδες και να έρχεται ένας. Βεβαίως, θα έπρεπε να γίνει αυτό. Αυτό που λέμε για αργόσχολους δημοσίους υπαλλήλους, ισχύει κι εδώ. Δεν κάνουν τίποτα. Και η Θεολογική Σχολή δεν έχει έναν ποιμαντικό προσανατολισμό. Στην Αμερική που έζησα, για να διοριστεί ένας παπάς σε μια ενορία θα πρέπει να έχει τρεις μονάδες ποιμαντικής εξάσκησης. Εκπαιδεύεται στην πράξη όχι στη θεωρία. Είπα κάποτε πως η ποιμαντική είναι σαν τη χειρουργική. Αν δεν πιάσεις νυστέρι στο χέρι σου δεν μπορείς να διδάξεις χειρουργική και ούτε μπορείς να την μάθεις στην αίθουσα διδασκαλίας. Πολύ λίγα πράγματα μαθαίνεις εκεί. Εγώ το επιχείρησα αυτό, αλλά δεν το στήριξαν καθόλου.
– Τον Θεό πώς τον βρίσκει κανείς; Προσωπικά έχω βαφτιστεί χριστιανός, αλλά δεν θεωρώ τον εαυτό μου πιστό.
Ζούμε σε μια εποχή και σε έναν κόσμο ο οποίος έχασε τη δυνατότητα να επικοινωνεί με του Θεού το μυστήριο. Ο Θεός είναι μυστήριο, η λογική είναι εντελώς άχρηστη. Σας λέω πάλι για την Μαύρη Τρύπα. Ένας καθηγητής που τον άκουσα στην τηλεόραση είπε πως είναι νίκη του ορθού λόγου. Εχω πολλές αντιρρήσεις γι’ αυτό που λέμε επιστημονικό έργο. Εγώ δεν λέω πως δεν είμαι επιστήμονας. Επιστήμονας είναι «πέντε και πέντε κάνουν δέκα». Εγώ ασχολούμαι με αυτό που είναι μοναδικό και ανεπανάληπτο, τον άνθρωπο. Κανένας δεν είναι ίδιος με τον άλλον. Οι στιγμές του ανθρώπου είναι ανεπανάληπτες. Αυτό δεν είναι επιστήμη, είναι τέχνη. Οι επιστήμονες καυχώνται για τα επιτεύγματά τους. Τα επιστημονικά επιτεύγματα, όμως, έχουν παρενέργειες. Ομως, υπάρχει μεγαλύτερη απειλή από την πυρηνική ενέργεια; Το Διαδίκτυο δεν έχει υπονομεύσει τις ανθρώπινες σχέσεις; Θα περίμενα από τους επιστήμονες να έχουν μια ταπείνωση. Δεν ξέρουν τίποτα για τη ζωή και το θάνατο. Ξέρετε τι φοβερό πράγμα είναι να μην ξέρω τίποτα για τον θάνατο; Να μην ξέρω, ας πούμε, ότι εξαφανίζομαι ή αν δεν εξαφανίζομαι τι άλλο συμβαίνει; Θα ήταν εντελώς διαφορετική η ζωή μου αν ήξερα τι ακριβώς συμβαίνει με τον θάνατο.
– Γι’ αυτό αποθέτουμε τις ελπίδες μας σε κάτι ανώτερο;
Ένας λόγος μπορεί να είναι αυτός. Δεν είναι παράλογο να σκεφτούμε ότι ο Θεός είναι κάτι πέραν της λογικής. Είναι κάτι που δεν μπορεί να τον χωρέσει το σκουπιδάκι της λογικής μου. Ο άνθρωπος έχει και μια διάσταση άλλη, πέραν των αισθήσεων, που μπορεί να τον φέρει σε επαφή με το υπερβατό. Εμείς το έχουμε νεκρώσει αυτό. Όπως όταν χτυπάς το πόδι σου κι επειδή δεν το κινείς, νεκρώνεται ο μυς και περνάει χρόνος για να ζωντανέψει ξανά. Με ρωτούν για την μετά θάνατον ζωή. Αυτό που λέω σε όλους είναι ότι δεν ξέρω. Δεν πέθανα, δεν μπορώ να λέω ψέματα. Λέω ένα παράδειγμα για το πώς ενισχύεται η διάστασή μας με το υπερβατό. Ο Παπαδιαμάντης σε κάποιο σημείο στο διήγημά του «Λαμπριάτικος ψάλτης», γράφει κάποιους ισχυρισμούς που αρνούνται τον Θεό. Δεν τους σχολιάζει, όμως ύστερα εκείνος λέει: «Το κατ’ εμέ, ενόσω ζω και αναπνέω και σωφρονώ, δεν θα πάψω να υμνώ μετά λατρείας τον Χριστό μου». Αυτός είναι ένας τρόπος να μεταδώσεις σε κάποιον μια δυνατότητα επαφής με το μυστήριο του Θεού. Σήμερα ακούμε εκλογικεύσεις βαθυστόχαστες και εντυπωσιακές, ακόμη και στη Θεολογική Σχολή, αλλά όλα αυτά δείχνουν την αμφιβολία εκείνου που τα λέει. Δεν έχει ζωντανή τη διάσταση της επαφής με το μυστήριο του Θεού.
– Πολύς κόσμος, άλλωστε, λέει πως άλλο πράγματα είναι η επίσημη Εκκλησία και η Ιερά Σύνοδος κι άλλο η πίστη.
Να περιγράψουμε την πραγματικότητα. Δεν θα πρέπει να την αντιμετωπίσουμε; Ολα αυτά που φορούν οι δεσποτάδες δεν έχουν καμία σχέση με τον Χριστό που περπατούσε ξυπόλητος. Επίσης, θέλω να πω ότι δεν είναι τα συσσίτια ποιμαντικό έργο. Κάποιος δεν έχει να φάει και του δίνεις ένα κομμάτι ψωμί. Όταν του δίνεις, όμως, δεν τον βοηθάς να βρει τις ικανότητές του. Ποιμαντικό έργο στον πεινασμένο θα ήταν να κάτσεις πάλι του, όσα χρόνια χρειάζονται, και να τον βοηθήσει να ανακαλύψει τις απέραντες δυνατότητές του. Το να δίνεις ένα χρηματικό ποσό σε κάνει να αισθάνεσαι πως είσαι αυτός που δίνει, με εξυψώνει, τι κάνει όμως εκείνου την αυτοεκτίμηση;
– Εγωιστικό συναίσθημα, καθαρά.
Φυσικά. Ο Χριστός έλεγε να δίνεις όχι να παίρνεις. Η αυτοεκτίμησή μας ανεβαίνει όταν δίνουμε, το ίδιο και η αυτοπεποίθησή μας. Ενας επαίτης που παίρνει αισθάνεται στο τέλος άχρηστος.
– Οι άνθρωποι που έρχονται σε εσάς τι σας λένε; Τι αναζητούν;
Την καθημερινότητά τους μου λένε. Στη ζωή του ανθρώπου γίνονται τραύματα και αναπηρίες από τα λάθη της ανατροφής. Αυτό που μπορούν να κάνουν οι γονείς σε έναν άνθρωπο δεν το κάνει κανένας. Ο γονέας βάζει τα θεμέλια της προσωπικότητας ενός ανθρώπου στα πρώτα έξι χρόνια της ζωής του. Πολλές φορές ο γονέας είναι ιδιοτελής, χρησιμοποιεί το παιδί για δική του προβολή. Στραγγαλίζονται τα παιδιά. Πολλοί γονείς κάνουν στα παιδιά τους ανατριχιαστική απανθρωπία. Γινόμαστε γονείς χωρίς καμία παιδεία. Το παράδειγμά μας είναι οι γονείς μας. Την τέχνη της ζωής την μαθαίνουμε από τους γονείς μας, οι οποίοι πολλές φορές είναι ανεπαρκείς ή εντελώς ακατάλληλοι δάσκαλοι ζωής. Αν την μάθουμε στραβά τη ζωή, τότε δεν θα έχουμε καμία πληρότητα. Θα είναι περιπέτεια.
– Ο κόσμος σάς αγαπάει, είστε γνωστός. Είστε σαν ροκ-σταρ.
Είμαι ένας άνθρωπος που έχει επαφή με την πραγματικότητα. Δεν λέω σπουδαία πράγματα. Λέω συγκεκριμένους τρόπους με τους οποίους μπορείς να ζεις καλά. Φερ’ ειπείν ο έρωτας θέλει τροφοδοσία. Είπα κάποτε σε κάποιον: αν έχεις μια γλάστρα στο μπαλκόνι σου και ρίξεις ένα τόνο νερό μια φορά και στη συνέχεια σταματήσεις να την ποτίζεις για τρεις μήνες, στο τέλος δεν θα έχεις φυτό. Αυτό τα λέει όλα για τις ανθρώπινες σχέσεις. Οι ανθρώπινες σχέσεις πρέπει να μπαίνουν στο πιο ψηλό επίπεδο. Πάνω από τα επαγγελματικά, τη δόξα, από οτιδήποτε. Πρέπει να έχεις κάνει βήματα ωριμότητας για να φτουρίσουν οι σχέσεις. Αν νομίζεις πως τα ξέρεις όλα ή είσαι το κέντρο του κόσμου δεν θα κάνεις σχέσεις. Η σχέση βοηθάει την ωριμότητα και η ωριμότητα θα βοηθήσει τη σχέση. Συνδέονται όλα αυτά.
Συνέντευξη στον Διονύση Μαρίνο – andro