Της Αμύνης τα παιδιά: Το τραγούδι που γράφτηκε με άλλους στίχους όταν η Ελλάδα είχε.. δυο πρωτεύουσες

Στην καρδιά του Α’ παγκόσμιου πολέμου, το 1916, και για δέκα μήνες περίπου η Θεσσαλονίκη υπήρξε πρωτεύουσα δεύτερου ελληνικού κράτους! Ήταν η «Προσωρινή κυβέρνηση της Τριανδρίας» που την συγκρότησαν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης και ο στρατηγός Παναγιώτης Δαγκλής.

Γι’ αυτούς γράφτηκε το τραγούδι «Ο Μακεδών» (Της Αμύνης τα παιδιά), παραδοσιακό τραγούδι της εποχής τους, που διασκευάστηκε το 1980 από τον Σταύρο Ξαρχάκο για την ταινία «Ρεμπέτικο» του Κώστα Φέρρη.

Η διχαστική αυτή κυβέρνηση, που διέπονταν από αντιμοναρχική και πατριωτική ιδεολογία, ήταν αποτέλεσμα του κινήματος της Εθνικής Άμυνας, το οποίο οργανώθηκε από ντόπιους παράγοντες με στόχο να αποκατασταθεί η λαϊκή κυριαρχία και να απομακρυνθούν οι εξωτερικοί εχθροί που απειλούσαν τη Μακεδονία.

Την Εθνική Άμυνα συγκρότησαν συνωμοτικά στα τέλη του 1915 στρατιωτικοί και πολιτικά πρόσωπα της Θεσσαλονίκης που αντιδρούσαν στην ουδέτερη αλλά στην ουσία στη φιλογερμανική στάση του Παλατιού, ήταν αντιμοναρχικοί, δημοκρατικοί και προσκείμενοι στον Ελευθέριο Βενιζέλο. Στους πρωτεργάτες της Εθνικής Άμυνας συγκαταλέγονταν οι Περ. Αργυρόπουλος, Αλεξ. Ζάννας, Κων. Αγγελάκης, Δημ. Δίγκας, Εμμ. Ζυμβρακάκης, Κων. Μαζαράκης κ.α. Σε σύντομο χρόνο βγήκαν δημόσια και σε συγκεντρώσεις και συλλαλητήρια πρόβαλαν στον κόσμο τους εθνικούς σκοπούς και τους λόγους της συγκρότησής της. Ιδιαίτερα τόνιζαν «τους κινδύνους πλήρους αφανισμού της ελληνικής φυλής» εξαιτίας του βασιλικού θεσμού και των αντεθνικών ενεργειών και της αδράνειας του βασιλιά. Οι Βούλγαροι ήδη είχαν εισβάλλει στη Μακεδονία και οι Ιταλοί απειλούσαν την Ήπειρο. Μπροστά σ’ αυτήν την έκρυθμη κατάσταση ο βασιλιάς και η κυβέρνηση των Αθηνών αδρανούσαν και τηρούσαν ουδέτερη στάση. Τότε η επιτροπή του κινήματος έπεισε τον Ελευθέριο Βενιζέλο να αναλάβει την αρχηγία της Εθνικής Άμυνας και με τους δύο βασικούς συνεργάτες του ήρθε στη Θεσσαλονίκη και εγκατέστησε το Σεπτέμβριο του 1916 τη δεύτερη κυβέρνηση της χώρας. Το πατριωτικό κίνημα εκδηλώθηκε όταν ο στρατηγός της Στρατιάς της Ανατολής Σαράιγ κήρυξε στη Θεσσαλονίκη στρατιωτικό νόμο και αξίωσε να φύγουν τα ελληνικά στρατεύματα από την πόλη προτείνοντας την εγκατάσταση στην πόλη σερβικού στρατού…

Οι στόχοι

Σύμφωνα με τη δήλωση των κινηματιών «η επανάστασις της Θεσσαλονίκης δεν είναι κίνημα προς αποχωρισμόν εκ της μητρός Ελλάδος, αλλά τουναντίον αποβλέπει εις την στρατιωτικήν ενίσχυσιν της χώρας προς εκδίωξιν των βαρβάρων επιδρομέων…». Βέβαια το κίνημα, παρά τα τελικά εθνικά οφέλη, ήταν ένας εθνικός διχασμός με αρνητικές επιπτώσεις στα εθνικά συμφέροντα και την οικονομία αλλά και την ενότητα του ελληνικού λαού, καθώς προκλήθηκαν συγκρούσεις μεταξύ εμπόλεμων μονάδων των δύο «κρατών» με βαριές απώλειες.

Η προσωρινή Κυβέρνηση της Τριανδρίας, η οποία δεν είχε πρωθυπουργό και ασκούσε συλλογική εξουσία με τους τρεις ηγέτες, έδρασε στη Θεσσαλονίκη από τις 26 Σεπτεμβρίου του 1916 ως τις 14 Ιουνίου του 1917, ενώ η πόλη αποτελούσε το κέντρο του Μακεδονικού Μετώπου, των συμμάχων της Αντάντ, Άγγλων και Γάλλων, που πολεμούσαν κατά του γερμανικού συνασπισμού του Α’ παγκόσμιου πολέμου.

Ανάμεσα στους «συμβούλους» που έπαιζαν το ρόλο των υπουργών της Τριανδρίας ήταν ο καθηγητής Νικόλαος Πολίτης στο υπουργείο Εξωτερικών, ο Εμμ. Ζυμβρακάκης στο Στρατιωτικών, στο Δικαιοσύνης ο Δ. Δίγκας, στο Εσωτερικού Αποικισμού ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος, στο Εθνικής Οικονομίας ο Θ. Κουτούπης, στο Εσωτερικών ο Θ. Σοφούλης κ.ά.

Μια από τις πρώτες ενέργειες της Τριανδρίας ήταν να οργανώσει και να εξοπλίσει μονάδες στρατού, που πήραν μέρος στα κοινά πολεμικά μέτωπα κατά των Βουλγάρων με τους συμμάχους, όπως στη μάχη του Σκρά και άλλού. Ο στρατός της Εθνικής Άμυνας οργανώθηκε με στρατολογήσεις, εθελοντές και αυτομολήσεις από το «στρατό των Αθηνών».

Τα οφέλη

Το κίνημα της Εθνικής Αμυνας είχε πατριωτικό στόχο, ξεκίνησε από τοπικούς πολιτευτές του Βενιζέλου και στρατιωτικούς, αλλά σύντομα το καθεστώς, ακόμη και η υπαλληλική διοίκηση της πόλης, στελεχώθηκε από κορυφαία στελέχη των Φιλελευθέρων από την υπόλοιπη Ελλάδα και αποτέλεσε τον οργανωμένο πυρήνα της δημοκρατίας κατά της μοναρχίας. Βέβαια, η οργάνωση της Εθνικής Αμυνας και η συγκρότηση της Προσωρινής Κυβέρνησης της Τριανδρίας έδρασε με τις πλάτες της Αντάντ και ενισχυόταν ανοιχτά από τα γαλλοβρετανικά στρατεύματα, στη διάθεση των οποίων έθεσε το δικό της στρατό.

Η κυβέρνηση της Τριανδρίας, με τον δημοκρατικό, κοινωνικό και προοδευτικό προσανατολισμό, βοήθησε ουσιαστικά τα εθνικά συμφέροντα μια και στάθηκε στο πλευρό των νικητών του Α’ παγκόσμιου πολέμου και πήρε μέρος στη «μοιρασιά» με σημαντικά εδαφικά κέρδη στις τελικές συνθήκες.

Παράλληλα η «Προσωρινή Κυβέρνηση» συνέβαλε στην αλλαγή του πολιτικού σκηνικού και την αναβάθμιση της Θεσσαλονίκης και της Μακεδονίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλά από τα διατάγματα και τα νομοθετήματά της (γύρω στα πεντακόσια!) διατηρήθηκαν ως νόμοι του ελληνικού κράτους, μια και η κυβέρνηση Βενιζέλου που ακολούθησε στην Αθήνα, θεωρήθηκε ως κρατική συνέχεια. Πολλά διατάγματα, που αφορούν όλους τους τομείς της πολιτείας και κοινωνίας, επικυρώθηκαν από την ελληνική βουλή του 1917 κι έγιναν νόμοι του κράτους. Η αγροτική και εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, αν και δεν ολοκληρώθηκε, ξεκίνησε από την κυβέρνηση της Τριανδρίας. Η καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας στο Δημοτικό ξεκίνησε από τη Θεσσαλονίκη. Η πόλη γενικά βοηθήθηκε από το καθεστώς του Βενιζέλου, ο οποίος εξαιτίας και των στενών σχέσεων που είχε με τη Θεσσαλονίκη βοήθησε θεσμικά και οικονομικά για να ανακουφιστεί η πόλη από τη μεγάλη πυρκαγιά του Αυγούστου του 1917.

Το τραγούδι «Της Αμύνης τα παιδιά»

Για τους πρωταγωνιστές της Τριανδρίας γράφτηκε στα χρόνια του Α΄Παγκοσμίου πολέμου, μετά το 1916, το τραγούδι «Ο Μακεδών» (αρχικός τίτλος που αναφέρεται στον Ελευθέριο Βενιζέλο) που είναι γνωστότερο από νεότερες διασκευές με τον τίτλο «Της Αμύνης τα παιδιά». Έχει καταγραφεί ως παραδοσιακό τραγούδι κι είναι άγνωστος ο στιχουργός και ο συνθέτης του.

Οι αρχικοί στίχοι του τραγουδιού ήταν:

«Ο Μακεδών»

Για τα παιδιά, τη νέα τριανδρία
που έδιωξε από την Αθήνα τα θηρία,
που έδιωξε βασιλείς και βουλευτάδες,
τους ψευταράδες και τους μασκαράδες.

Και στην ΄Αμυνα εκεί πολεμούν όλοι μαζί
πολεμάει κι ο Βενιζέλος που αυτός θα φέρει τέλος
ο Δαγκλής κι ο Κουντουριώτης θα μας φέρουν την ισότης.

Λοιπόν παιδιά του Ελληνικού στρατού μας
δείχτε το δρόμο στον νέο στρατηγό μας
τον ήρωα της Εθνικής Αμύνης
που πολεμάει κατά των Γερμανών.

Της Αμύνης τα παιδιά διώξανε τον βασιλιά
και του δώσαν τα πανιά του για να πάει στη δουλειά του
για να πάει στη Γερμανία να τον κάνουνε λοχία.

Έλα να δεις σπαθιά και γιαταγάνια
και κάμποσα Βουλγάρικα κεφάλια
εκεί ψηλά, ψηλά στο Σκρα επάνω
που πολεμάνε κατά του Γερμανού.

Της Αμύνης τα παιδιά διώξανε το βασιλιά
της Αμύνης το καπέλο έφερε τον Βενιζέλο
της Αμύνης το σκουφάκι έφερε το Λευτεράκι.

Το τραγούδι «Ο Μακεδών» ηχογραφήθηκε από τη δισκογραφική εταιρία Orfeon το 1919-20 στην Κωνσταντινούπολη από το μουσικό σχήμα «Ελληνική Εστουντιαντίνα» με πιθανούς τραγουδιστές τους Γ. Βιδάλη, Λουσιέν Μηλιάρη και Ν. Κλιμιντζά. Στη διάρκεια της παραμονής του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη το τραγούδι ήταν ο δεύτερος «εθνικός ύμνος» στα χείλη των στρατιωτών και των Ελλήνων της Μικράς Ασίας.

Τη σημερινή λάμψη του και διάδοση το τραγούδι πήρε μετά το 1980 από την ταινία του Κώστα Φέρρη «Ρεμπέτικο» σε μουσική διασκευή του Σταύρου Ξαρχάκου. Παράλληλα διασκευάστηκαν και οι παραδοσιακοί στίχοι του τραγουδιού από τον Νίκο Γκάτσο, παίρνοντας τη μορφή που ακούστηκε από τους πρώτους ερμηνευτές του Νίκο Δημητράτο και Γιώργο Νταλάρα.

Η διασκευασμένη μορφή με τίτλο «Της Αμύνης τα παιδιά» έχει ως εξής:

Μια μέρα θα το γράψει η ιστορία που έδιωξε απ’ την Αθήνα τα θηρία που έδιωξε βασιλείς και βουλευτάδες τους ψευταράδες και τους μασκαράδες.

Και στην άμυνα εκεί όλοι οι αξιωματικοί πολεμάει κι ο Βενιζέλος που αυτός θα φέρει τέλος και ο κάθε πατριώτης θα μας φέρουν την ισότης.
Η Παναγιά που στέκει στο πλευρό μας δείχνει το δρόμο στο νέο στρατηγό μας τον ήρωα της εθνικής αμύνης που πολεμάει και διώχνει τους εχθρούς.

Της αμύνης τα παιδιά διώξανε το βασιλιά και του δώσαν τα βρακιά του για να πάει στη δουλειά του τον περίδρομο να τρώει με το ξένο του το σόι.

Έλα να δεις σπαθιά και γιαταγάνια που βγάζουν φλόγες και φτάνουν στα ουράνια εκεί ψηλά ψηλά στα σύνορά μας τρέχει ποτάμι το αίμα του εχθρού.

Της αμύνης τα παιδιά διώξανε το βασιλιά της αμύνης το καπέλο έφερε το Βενιζέλο της αμύνης το σκουφάκι έφερε το Λευτεράκη.

Του Χρίστου Ζαφείρη