Αφιέρωμα

15ο Λύκειο: Το ωραιότερο σχολικό κτίριο της Αθήνας βρίσκεται στην Κυψέλη

advertisement

Είναι το κομψότερο σχολικό κτίριο της Κυψέλης χάρη στην ξεχωριστή αρχιτεκτονική του.

15ο Λύκειο: Το ωραιότερο σχολικό κτίριο της Αθήνας βρίσκεται στην Κυψέλη

Έργο της πρώτης δεκαετίας του 20ού αιώνα, όταν η περιοχή ήταν από τις ανερχόμενες σε όλο το Λεκανοπέδιο, δεν κατασκευάστηκε για να γίνει σχολείο. Στέγασε στην αρχή την ιταλική σχολή και στην Κατοχή μετατράπηκε σε νοσοκομείο, χρήση που διατήρησε ως το 1966

Το πανέμορφο κτίριο είναι χάρμα οφθαλμών για όσους διασχίζουν την οδό Κυψέλης και αποτελεί ευχάριστη έκπληξη ανάμεσα στις τυπικές πολυκατοικίες της «χρυσής εποχής» της αντιπαροχής που κακογερνάνε μέσα στο γενικότερο κλίμα υποβάθμισης που κυριαρχεί στην άλλοτε περιζήτητη περιοχή της μεσοαστικής τάξης.

Ορισμένοι πολεοδόμοι κατατάσσουν την Κυψέλη ανάμεσα στις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές του κόσμου, λίγες θέσεις πιο κάτω από το ασφυκτικό Χονγκ Κονγκ.

Είναι γεγονός ότι η δόμηση είναι μια από τις εντατικότερες σε όλο το Λεκανοπέδιο και οι δρόμοι της, με ελάχιστες εξαιρέσεις, δείχνουν ακόμη πιο στενοί καθώς σκιάζονται από τα πολυώροφα κτίσματα.

advertisement

Σήμερα όμως η πληθυσμιακή πυκνότητα είναι συζητήσιμη, καθώς παραμένουν από χρόνια έρημα τα περισσότερα διαμερίσματα, που στη συντριπτική τους πλειονότητα είχαν δοθεί προίκα στις πολύφερνες νύφες της δεκαετίας του 1960.

Χάραξαν ιδιωτικούς δρόμους

Η Κυψέλη, όσο και αν σήμερα ηχεί παράξενα, ανήκει στις νεότερες συνοικίες της πρωτεύουσας. Η πρώτη αναφορά για τα όριά της έγινε το 1908 σε μια εργασία του νομομηχανικού Αθανάσιου Γεωργιάδη. Ως τότε ήταν αγροτική περιοχή και στο μεγαλύτερο μέρος της ανήκε σε δύο μεγάλα «τζάκια» της εποχής, τις οικογένειες Καλλιφρονά και Λεβίδη, που τις είχαν αγοράσει το 1833 από τους αποχωρούντες Τούρκους τσιφλικάδες σε χαμηλές τιμές.

Ως τις αρχές του 20ού αιώνα υπήρχε και το ρέμα Λεβίδη, που ξεκινούσε από τα Τουρκοβούνια, διέσχιζε τη μετέπειτα Φωκίωνος Νέγρη και κατέληγε στην οδό Δροσοπούλου. Λειτουργούσε και η «Μεγάλη Βρύση» που κάλυπτε τις ανάγκες των λιγοστών κατοίκων.

Το πολεοδομικό σχέδιο εκπονήθηκε περί το 1925 από τον γεωμέτρη Παναγιώτη Χλιμίντζα, που χάραξε τις τότε ιδιωτικές οδούς αλλά και τα όρια των μελλοντικών οικοπέδων με βάση τις υποδείξεις των μεγαλοϊδιοκτητών. Είχε προηγηθεί η κατάργηση του νόμου που απαγόρευε τη δόμηση σε οικόπεδα με πρόσοψη σε ιδιωτικούς δρόμους.

Για την ονομασία της Κυψέλης υπάρχουν πολλές εκδοχές. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι προέρχεται από τα μελίσσια που υπήρχαν στην περιοχή. Οι πιο πολλοί μελετητές ανατρέχουν στον Μεσαίωνα και θεωρούν ότι αποτελεί παραφθορά του τοπωνυμίου Γυψέλι, που αποδίδεται στους γύπες οι οποίοι είχαν τις φωλιές τους στα βράχια των γύρω λόφων.
Οι πρώτες μονοκατοικίες

Η Κυψέλη μπήκε δυναμικά στις «in» συνοικίες της πρωτεύουσας στη δεκαετία του 1930. Τότε άρχισε η κατασκευή των πρώτων μονοκατοικιών και ακολούθησαν τα υψηλότερα κτίρια, με αρχιτεκτονικά στοιχεία κυρίως γαλλικής προέλευσης.

Είναι έργα σπουδαίων δημιουργών της εποχής, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται οι Βασίλης Τσαγκρής, Αλέξανδρος Νικολούδης και Κωνσταντίνος Κιτσίκης, που στράφηκαν στην Κυψέλη και στην ουσία την ανέδειξαν σε αντίπαλο δέος των ακριβών περιοχών του κέντρου, όπου κυριαρχούσε ο κλασικισμός.

Εντονότερα από κάθε άλλη συνοικία, η Κυψέλη έκανε φανερό ότι η Αθήνα εγκατέλειπε οριστικά τον παρωχημένο ρομαντισμό της περιόδου Οθωνα και προχωρούσε στην αναζήτηση μιας άλλης αρχιτεκτονικής ταυτότητας, η οποία από το αποτέλεσμα αποδείχθηκε ανεπιτυχής.

Δεν είναι τυχαίο ότι στην περιοχή κατασκευάστηκε το 1935 και λειτούργησε η Δημοτική Αγορά, που ήταν το πρώτο και στην πράξη το μόνο από τα δημόσια επτά εμπορικά κέντρα που περιλάμβανε το φιλόδοξο σχέδιο του Δήμου Αθηναίων. Είναι έργο του Αλέξανδρου Μεταξά (1900-1979) και έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο.

Από τις αρχές του 20ού αιώνα η περιοχή αρχίζει να γεμίζει από κτίρια με ανάμεικτο αρχιτεκτονικό ύφος. Αυτό όμως δεν λειτούργησε ως εμπόδιο στη ραγδαία άνοδο των «μετοχών» της συνοικίας, που γρήγορα εξελίχθηκε σε τόπο κατοικίας της τότε ανερχόμενης αστικής τάξης, αλλά και σε στέκι της διανόησης και της τέχνης.

Ηταν μια «τοπική μόδα» στην κτιριοδομία, όπως επισημαίνει ο καθηγητής του Πολυτεχνείου Μάνος Μπίρης στο βιβλίο του «Αθηναϊκή αρχιτεκτονική (1875-1925)». Διαπιστώνει ανομοιογένεια αρχιτεκτονικών ρευμάτων, σημειώνει ότι μείωσαν την περίοδο εφαρμογής της «αρτ ντεκό» και έδωσαν γρήγορα τα σκήπτρα στην «αρτ νουβό», που εξελίχθηκε σε προάγγελο του μοντερνισμού ο οποίος κυριάρχησε στον Μεσοπόλεμο.

Η εποχή της αντιπαροχής

Η δυναμική της συνοικίας διατηρήθηκε και κατά τη μεταπολεμική περίοδο, οπότε η ανοικοδόμηση γνώρισε κατακόρυφη άνοδο, αυτή τη φορά όμως χάρη στη θέσπιση υψηλών συντελεστών δόμησης και κυρίως στο ελληνικής επινόησης σύστημα αντιπαροχής που έφεραν οι κυβερνήσεις Κωνσταντίνου Καραμανλή στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και απογειώθηκαν στην περίοδο της χούντας.

Η Κυψέλη πλέον απευθύνεται σε χαμηλότερες εισοδηματικές τάξεις, που βολεύονται σε ένα στενόχωρο τριάρι, αλλά εξακολουθεί να αποτελεί κέντρο νυχτερινής διασκέδασης με πόλο τη Φωκίωνος Νέγρη.

15ο Λύκειο: Το ωραιότερο σχολικό κτίριο της Αθήνας βρίσκεται στην Κυψέλη

Το κτίριο στο οικοδομικό τετράγωνο που ορίζεται από τις οδούς Κυψέλης, Παξών, Σπετσών και Ρήνειας κατασκευάστηκε γύρω στο 1920 και αποτελεί έργο άγνωστου αρχιτέκτονα. Ορισμένοι το αποδίδουν σε Ιταλό, αφού σχεδιάστηκε για να στεγάσει την ιταλική σχολή καλογραιών.

15ο Λύκειο: Το ωραιότερο σχολικό κτίριο της Αθήνας βρίσκεται στην Κυψέλη

Ο καθηγητής του Πολυτεχνείου Δημήτρης Φιλιππίδης, στο βιβλίο του «Νεοελληνική αρχιτεκτονική», αναφέρει ότι μπορεί να είναι έργο του Νικολούδη. Το συγκρίνει με το «Σαρόγλειο», τη Λέσχη Αξιωματικών στην οδό Ρηγίλλης, παρατηρεί ότι «ακολουθεί ανάλογα πομπώδη γλώσσα έκφρασης» και το κατατάσσει στα χαρακτηριστικά δείγματα της «αρτ νουβό».

15ο Λύκειο: Το ωραιότερο σχολικό κτίριο της Αθήνας βρίσκεται στην Κυψέλη

Τη διαφορά κάνει η ευρηματική είσοδος, που έχει διαμορφωθεί στη γωνία των οδών Κυψέλης και Παξών. Το εντυπωσιακό μπαλκόνι του ορόφου στεφανώνεται από κίονες και καμάρα, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι μαρμάρινες συνθέσεις και τα φουρούσια που το στηρίζουν.

15ο Λύκειο: Το ωραιότερο σχολικό κτίριο της Αθήνας βρίσκεται στην Κυψέλη

Το χαρακτηριστικό είναι οι οριζόντιες ραβδώσεις που διατρέχουν ολόκληρο το οικοδόμημα και αποτελούν αγαπημένο διακοσμητικό στοιχείο στους αρχιτέκτονες της εποχής.

15ο Λύκειο: Το ωραιότερο σχολικό κτίριο της Αθήνας βρίσκεται στην Κυψέλη

1. Γερμανικό νοσοκομείο

Το κτίριο στη διάρκεια της Κατοχής λειτούργησε ως νοσοκομείο για Γερμανούς στρατιώτες. Από τον Μάρτιο του 1945 και για τριάντα χρόνια στέγασε το Γενικό Νοσοκομείο Βασιλικής Αεροπορίας. Στη συνέχεια έγιναν επεμβάσεις και τα τελευταία σαράντα χρόνια στεγάζει το 15ο Γυμνάσιο και Λύκειο Αθηνών. Διέθετε μεγάλη αυλή προς την πλευρά της οδού Σπετσών, όπου στην αρχή είχαν τοποθετηθεί λυόμενες σχολικές αίθουσες και στη συνέχεια κατασκευάστηκε νέο σχολικό συγκρότημα.

15ο Λύκειο: Το ωραιότερο σχολικό κτίριο της Αθήνας βρίσκεται στην Κυψέλη

15ο Λύκειο: Το ωραιότερο σχολικό κτίριο της Αθήνας βρίσκεται στην Κυψέλη 15ο Λύκειο: Το ωραιότερο σχολικό κτίριο της Αθήνας βρίσκεται στην Κυψέλη

2. Ονόματα νησιών

Η συντριπτική πλειονότητα των δρόμων της Κυψέλης φέρουν ονόματα νησιών. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι ήταν ιδέα του Νίκου Γκάτσου, που κατοικούσε για ένα διάστημα σε ένα αρχοντικό στην οδό Ιθάκης.

Πάντως ώς τα τέλη του 19ου αιώνα η Αθήνα, με πληθυσμό που μόλις ξεπερνούσε τους 100.000, είχε πολλές «ανώνυμες» οδούς. Από τους 440 δρόμους μόνον 160 είχαν όνομα.

3. Το σπίτι του Κανάρη

Από ένα νεοκλασικό της οδού Ανδρου, που ευτυχώς διασώθηκε και κρίθηκε διατηρητέο, ξεκίνησε το 1925 η λειτουργία του Κολλεγίου Αθηνών, που τρία χρόνια αργότερα εγκαταστάθηκε οριστικά στο Μπενάκειο κτίριο στο Ψυχικό.

Στο νούμερο 58 της οδού Κυψέλης ήταν το σπίτι του Κανάρη, που κατεδαφίστηκε και τοποθετήθηκε μια μαρμάρινη επιγραφή για να το θυμίζει στις επόμενες γενιές. Διατηρείται μόνον ο μικρός ναός των Αγίων Αποστόλων, που ανήκε στην οικογένεια του εθνικού αγωνιστή.

Κείμενο: Χαρά Τζαναβάρα
Φωτογραφίες: Βασίλης Μαθιουδάκης, 15lykeio-athinon

advertisement
Back to top button